|
Benín varð til sem
pólitísk eining, þegar Frakkar gerðu þetta landsvæði að nýlendu í lok
19. aldar. Fyrir nýlendutímann náði það yfir fjölda sjálfstæðra eininga
með mismunandi menningu og tungu. Í suðurhlutanum bjó aðallega ewe-mælandi
fólk, sem rakti ættir sínar til Tado-borgar (Togo). Á 16. og 17. öld
var konungsríkið Allada voldugast en á 18. og 19. öld varð það á valdi
Dahomey. Í norðurhlutanum var baribafólkið fjölmennast og konungsríkið
Nikki voldugast. Það var í bandalagi við fleiri ríki bariba í núverandi
Nígeríu. Sombafólkið í norðvesturhlutanum kom sér ekki upp konungsríki.
Þrælaverzlunin.
Portúgalar voru fyrstir til að kynna sér strönd Benín árið 1472 en hófu
ekki verzlun þar fyrr en 1553. Á 17. öld komu hollenzkir, enskir,
franskir og aðrir evrópskir kaupmenn til skjalanna.
Aðalútflutningsvaran til miðrar 19. aldar var þrælar. Þrælaverzlunin
byrjaði í litlum mæli en jókst hratt á síðari hluta 17. aldar, þegar
þessi heimshluti fékk nafnið „Þrælaströndin”, allt fram á fimmta áratug
19. aldar. Aðalmiðstöð þessarar verzlunar var strandkonungsríkið Quidah
(Whydah), sem var upprunalega sambandsríki Allada en varð sjálfstætt upp
úr 1680. Þrælarnir voru í langflestum tilfellum stríðsfangar frá öllum
hornum núverandi Benín. Þrælaflutningarnir yfir Atlantahafið höfðu mjög
skaðvænleg áhrif í Benín, mikla fækkun íbúa á ákveðnum svæðum og
vígbúnað þeirra, sem eftir voru. Enn þá finnast merki hefða og siða
fólksins frá þessum slóðum í nýja heiminum handan hafsins, einkum
vúdúmenningin á Haítí, sem felur í
sér marga andatrúarhópa og guði ewe-mælandi Benínbúa.
Konungsríkið
Dahomey (einnig
Abomey eftir höfuðborginni) var ríki fonfólksins. Upprunalega var það
hluti af Allada en á 17. öld lýsti einn höfðingjanna, Wegbaja, sig
konung og Dahomey sjálfstætt ríki. Í valdatíð Agaja konungs (1708?-40)
náðu Dahomeybúar undir sig strandhéruðunum, Allada árið 1724 og
verzlunarstaðinn Quidah árið 1727 og urðu voldugastir á Benínsvæðinu.
Hluti konungsfjölskyldunnar í Allada stofnaði nýtt konungsríki,
Porto-Novo, á austurströndinni. Íbúar þess gátu varizt atgangi Dahomey
og kepptu við Quidah um yfirráðin yfir Atlantshafsverzluninni.
Konungsríkið Oyo í norðaustri (nú Nígería) réðist á Dahomey og gerði það
að skattlandi eftir 1730. Veldi Dahomey var mest í tímum Gezo konungs
(1818-58) og Glélé (1858-89). Gezo brauzt undan yfirráðum Oyo með sigri
í stríði 1823. Tilraunir til landvinninga í austurátt strönduðu á hinu
volduga ríki Abeokuta (í Nígeríu), sem stóðst árásir Dahomeybúa 1851 og
1864.
Dahomey var
herveldi harðstjóra. Veldi þess byggðist á velþjálfuðum fastaher með
herdeild eiginkvenna konungsins, sem Evrópumenn kölluðu „Amasónur”.
Veldi konunganna byggðist á andatrúarklíku, sem dýrkaði látna konunga og
iðkaði mannfórnir einu sinni á ári. Konungunum tókst að gera ólík
samfélög, sem þeir lögðu undir sig, að þjóðarheild fonfólksins. Á 18.
og 19. öld var Dahomey aðaluppspretta þrælaframboðsins en um miðja 19.
öld dró úr því. Árið 1852 neyddi brezk flotadeild Gezo til undirrita
samning um afnám þrælaverzlunarinnar, sem hélt engu að síður áfram. Á
fimmta áratugi 19. aldar lét hann þræla á plantekrum sínum framleiða
pálmaolíu til útflutnings til að vega á móti minnkandi þrælasölu.
Franski
nýlendutíminn.
Á sautjándu öldinni tóku allmörg Evrópuríki þátt í þrælaverzluninni og
höfðu miðstöðvar í Dahomey. Á 18. öldinni byggðu Bretar, Frakkar og
Portúgalar varnarvirki í Quidah. Frakkar voru fyrstir til að koma sér
upp aðstöðu í Allada árið 1670 en fluttust þaðan til Quidah næsta ár og
árið 1704 byggðu þeir virkið Saint Louis þar. Evrópsku virkin í Quidah
voru yfirgefin í lok 18. aldar (Frakkar fóru 1797).
Árið 1842 komu
Frakkar aftur til Quidah og notuðu virkið sem miðstöð viðskipta með
pálmaolíu og árið 1851 undirritaði franska stjórnin viðskiptasamning við
Gezo, konung Dahomey. Ótti Frakka við frumkvæði Breta í nýlendumálum
leiddi til aukinna áhrifa þeirra á þessu svæði. Konungsríkið Porto-Novo
var gert að verndarsvæði um skeið (1863-65) og síðan ótímabundið frá
1882. Samningar milli Quidah og Porto-Novo um afsal hafnarinnar í
Cotonou voru gerðir við yfirvöld í Dahomey árið 1868 og 1878, þótt
yfirráð yfir Cotonou væru ekki tryggð fyrr en 1690. Behanzin konungur,
sem tók við völdum í Dahomey 1889, féllst ekki á kröfu Frakka til
Cotonou. Þessi afstaða leiddi til innrásar Frakka og sigurs yfir
Dahomey á árunum 1892-94. Behanzin var velt úr sessi og sendur í útlegð
og Dahomey varð að frönsku verndarsvæði.
Tilraunir Frakka
til frekari landvinninga inni í landi leiddu til árekstra við Breta á
svæðum, sem eru núverandi Nígería, og samninga milli þjóðanna um vernd
konungsríkisins Nikki árið 1894. Á ensk-frönsku ráðstefnunni árið 1898
voru landamærin milli yfirráðasvæða þjóðanna dregin og Frakkar fengu
Nikki. Landamærin að þýzku nýlendunni Tógó í vestri voru dregin á
fransk-þýzku ráðstefnunum árin 1885- og 1899. Núverandi landamæri Benin
voru ákveðin árið 1909, þegar mörkin milli Benin, Efri-Volta og Níger
voru aflögð, enda undir yfirráðum Frakka. Í fyrstu var nýlendan kölluð
Benin eftir Beninflóa en ekki fyrrum konungsríkinu Benin, sem er í
núverandi Nígeríu, en árið 1894 fékk hún nafnið Dahomey. Hún var hluti
af bandalagi Frönsku Vestur-Afríku, sem var undir stjórn
aðallandstjórans í Senegal. Afkomendur portúgalskra landnema,
frelsingjar frá portúgölsku nýlendunum í Suður-Ameríku og trúboðar
flýttu fyrir framgangi kristninnar og vestrænnar menntunar í
suðurhlutanum en ekki í islömskum norðurhlutanum. Í kringum 1950 var
Dahomey kallað Latneska hverfið í Frönsku Vestur-Afríku.
Leiðin til
sjálfstæðis. Árið 1946 varð Dahomey að utanlandshéraði í Frakklandi og
árið 1959 fékk landið heimastjórn. Hinn 1. ágúst 1960 fékk landið fullt
sjálfstæði. Á þessari 16 ára leið til sjálfstæðis klofnaði
frelsishreyfing þjóðernissinna í Dahomey og þrír svæðisbundnir
stjórnmálaflokkar mynduðust undir forystu Sourou-Migan Apithy (forseti
1964-65), Justin Ahomadégbé (1972) og Hubert Maga (1960-63 og 1970-72).
Þessir flokkar byggðust á stuðningi frá Porto-Novo, Abomey og
norðurhlutanum. Eftir að sjálfstæði var fengið leiddi efnahagavandinn,
sem var mestur pólitískra vandamála þess tíma, til óeirða meðal stúdenta
og verkamanna. Þessi óstöðugleiki leiddi til sex hallarbyltinga hersins
á árunum 1963-72 og herstjórn 1965-68 og 1969-70. Í síðustu byltingunni
26. október 1972 tók Mathieu Kérékou, major (síðar hershöfðingi), völdin.
Eftir 1974 tók hann upp marz-leníníska stefnu í efnahagsmálum með
þjóðnýtingu fyrirtækja o.þ.h.
Síðla á níunda
áratugnum og fyrri part hins tíunda var ófriðlegt í landinu. Árið 1989
lýsti Kérékou því yfir, að marz-lenínismi skyldi
afnuminn og stefnan var tekin á lýðræði. Kérékou féll í almennum,
fjölflokka kosningum árið 1991 og við tók Nicéphore Soglo forseti. Eins
og efnahagsmálum var háttað og hve ríkisstjórnir stóðu höllum fæti í
landinu, var ekki líklegt, að ný stjórnarskrá og ný ríkisstjórn yrðu
langlífar. |
