|
Konungsdæmið Búrúndí
er hulið móðu þjóðsagna. Ein þeirra segir Ntare Rushatsi, forföður
upprunalegu höfðingjaættarinnar, hafi komið frá Rwanda á 17. öld.
Líklegra þykir, að hann megi rekja til Buha og hafi lagt grunn að
konungsdæminu í Nkoma.
Tengslin við
fortíðina voru rofin árið 1966, þegar konungsdæmið var afnumið.
Einveldið, sem kom í kjölfar sjálfstæðisins frá Belgum 1962, var ólíkt
beinstýrðu konungsdæminu á dögum þýzkra yfirráða eftir 1903.
Belgar gátu lítið
gert til að draga úr spennunni milli höfðingjaættanna tveggja, Bezi og
Batare. Í kosningunum 1961 unnu fulltrúar hinnar ráðandi Bezi-ættar
stórsigur. Fremstur í flokki hennar, UPRONA, var þá Rwagasore, elzti
sonur Mwambutsa konungs. Morð hans 13. október 1961, olli mikilli
stjórnarkreppu, sem þjóðin var lengi að jafna sig á.
Mestu breytingar
þjóðfélagsins urðu, þegar hópur liðsforingja af hutu-kyni gerði
misheppnaða tilraun til að steypa konungnum, sem varð samt svo hræddur,
að hann flúði land. Þá var þegar ljóst, að honum var ofvaxið að miðla
málum í deilum hutu- og tutsi-manna. Tutsimaður myrti Pierre
Ngedeandumwe, forsætisráðherra hutumanna, 15. janúar 1965. Aðalástæðan
til misheppnaðrar hallarbyltingar var ákvörðun Mwambutsa að hunza
niðurstöður kosninganna 1965, þar sem hutumenn fengu 23 af 33 þingmönnum
kjörna. Hann skipaði einkaritara sinn, Léopold Biha, forsætisráðherra
og gaf þar með greinilega til kynna, að völdin yrðu áfram í höndum
konungs.
Þessari misheppnuðu
tilraun til valdaráns fylgdi flókið atburðaferli og 34 hutuliðsforingjar
voru líflátnir í fyrstu lotu aðgerða tutsimanna til að ná yfirburðastöðu
í stjórn landsins. Næsta lota fylgdi skipun Michel Micombero í
forsætisráðherraembættið í júlí 1965. Hann var tutsi-hima frá
Bururi-héraði og hafði leikið aðalhlutverkið í því að aftýra byltingunni
1965 auk þess að skipuleggja aðgerðir gegn hutumönnum á landsbyggðinni.
Þriðja lotan tendist formlegu afnámi konungsveldisins í nóvember 1966,
tæplega þremur mánuðum eftir að Charles Ndizeye, prins og sonur
Mwambutsa, tók við völdum af föður sínum. Eftir að þessum síðasta
þröskuldi hafði verið rutt úr leið tutsimanna til forystu í landinu, var
lýst yfir stofnun fyrsta lýðveldisins.
Stærsti skugginn,
sem hvílir yfir fyrsta lýðveldinu, er þjóðarmorð tutsimanna á hutumönnum
í apríl og maí 1972. Blóðbaðið kostaði u.þ.b. 5% íbúa landsins lífið og
langflestir menntamenn meðal hutumanna voru drepnir. Talið er, að
100.000-150.000 hutumenn hafi verið drepnir í uppreisnar, sem þeir efndu
til vegna kúgunar tutsimanna. Auk þess að breikka hyldýpisgjá haturs á
báða bóga, ollu þessir atburðir mikilli spennu meðal minnihluta
tutsimanna og valdasviptingu Micombera árið 1976, sem leiddi til
stofnunar annars lýðveldisins með Jean-Baptiste Bagaza í embætti forseta.
Hann var tutsimaður frá sama héraði og Micombero og einbeitti sér að
eflingu UPRONA. Samtímis gerðu stjórnvöld allt, sem þau gátu, til að ná
stjórn á katólsku kirkjunni í landinu.
Kreppan í samskiptum
ríkis og kirkju var afgerandi þáttur í ákvörðun Pierre Buyoya majórs að
afnema lýðræðið í sept. 1987 og lýsa yfir stofnun þriðja lýðveldisins.
Undir stjórn hans sem forseta var 30 manna herstjórn. Hinn ráðandi
stjórnarflokkur, UPRONA, byggðist að langmestu leyti á félögum úr röðum
tutsimanna. Þessi hallarbylting gerði lítið annað en að einn hópur
tutsimanna var rekinn úr valdastöðum og annar kom í staðinn. Nýju
valdhafarnir lýstu yfir stefnubreytingu í samskiptum ríkis og kirkju og
þóttust ætla að taka á deilumálum tutsi- og hutumanna. Efndirnar komu
ekki í kjölfar loforðanna, þótt hutumenn hefðu fyllzt bjartsýni, og
tutsimenn héldu embættum sínum um land allt. Þessi svik ollu blóðbaðinu
í ágúst 1988.
Áreiðanlegar
áætlanir um mannfall í þessum vígaferlum voru í kringum 20.000 í Ntega
og Marangara í norðurhlutanum, langflestir af hutukyni. Líkt og í
blóðbaðinu 1972 risu hutumenn upp gegn kúgun og ögrunum embættismanna
tutsimanna. Hið óvænta gerðist, að Buyoya, forseti, reyndi að bera
klæði á sverðin. Yfirvöld í Bujumbura gerðu sér loks grein fyrir þessu
gríðarlega vandamáli og nauðsyn þess að finna lausn á því. Tilraunir
höfðu verið gerðar til að koma á jöfnuði í úthlutun embætta til beggja
kynþáttanna og nefnd var sett á fót til að finna leiðir til að efla
einingu þjóðarinnar.
Þessi
framfarasinnaða stefna Buyoya leiddi til lögleiðingar nýrrar
stjórnarskrár í marz 1992. Hún bannaði stjórnmálahreyfingar, sem
byggðust á skiptingu kynþátta eða ofbeldi og tiltók, að þær yrðu að
byggjast á aðild tutsi- og hutumanna, sem hefðu jafnan rétt til framboðs
og embætta. Fyrstu frjálsu og lýðræðislegu kosningarnar komu í
kjölfarið og Merchior Ndadaye, hutumaður, var kjörinn forseti. Hann
tilkynnti uppgjöf saka fjölda fanga, sem sátu í fangelsi af
stjórnmálaástæðum, og skipaði ríkisstjórn á jafnræðisgrundvelli og
hutukonu, Sylvie Kinigi, sem forsætisráðherra.
Ndadaye var drepinn
í tilraun til hallarbyltingar í október 1993 og blóðug átök milli tutsi-
og hutumanna hófust á ný. Talið er, að 200.000 tutsimenn hafi verið
drepnir í þessum hefndaraðgerðum. Á meðan á þessum vígum stóð, kepptu
stjórnarliðar Ndadaye og byltingarmenn um völdin. Stærstu
stjórnmálaflokkarnir völdu loks hutumanninn Cyprien Ntaryamira í embætti
forseta. Hann tók við völdum í febrúar 1994 en fórst tveimur mánuðum
síðar í flugslysi í grennd við flugvöllinn í Kigali í Rwanda (Juvélnal
Habyarimana, forseti Rwanda var einnig í flugvélinni). Bardagar í
landinu mögnuðust og hundruð létu lífið í viðbót. Áskoranir frá
Sameinuðu þjóðunum urðu til þess, að útgöngubanni var beitt um nætur. Í
sept. 1994 var komizt að málamiðlun um blandaða ríkisstjórn með
hutumanninn Sylvestre Ntibantunganya í fararbroddi. Á tveggja ára
valdaferli þessarar stjórnar linnti bardögum ekki um allt land.
Í júlí 1996 kom
herinn Pierre Buyoya aftur til valda. Þessi bylting olli miklum
mótmælum innanlands sem utan og viðskiptaþvingunum. Fjöldi ríkja hafði
ekki viðurkennt stjórn Buyoya í lok áratugarins. Viðskiptaþvingununum
linnti árið 1997 og hafnbanni árið 1999. Friðarviðræður milli
deiluaðila, sem hófust 1995 að frumkvæði Julius Nyerere, forseta
Tansaníu, héldu áfram. Að honum látnum í lok árs 1999, tók Sir Ketumile
Masire, forseti Botswana, við milligöngu. |
