|
Svæðið í
Austur-Sahara og Súdan frá Fezzan, Bilma og Chad í vestri að Nílardalnum
í austri var nokkuð þéttbýlt á steinöld samkvæmt fornleifum, sem hafa
fundizt. Talið er, að fyrstu íbúarnir hafi verið svartir hellisbúar,
sem bjuggu sunnan Fezzan, ef marka má frásögn Heródusar. Mannfræðingar
álíta, að síðar hafi hirðingjar og hvítir arabar komið til skjalanna að
norðan um Fezzan og Tibesti og eftir 1400 frá Nílardalnum um Darfur.
Þjóðsagan segir, að svertingjar af sao-kyni hafi búið við Chad-vatn. Þessi
horfni kynstofn á sér líklega afkomendur í kotoko-fólkinu.
Miðaldaminjar, brenndar leir- og bronsminjar, um það fundust á bökkum
Logone og Chari árið 1950.
Tiltölulega stór og
stjórnmálalega þróuð konungsríki í Mið-Súdan má rekja til Saharaberba,
sem fluttust suður á bóginn í stöðugri leit að bithögum. Svertingjar á
þeim slóðum stunduðu landbúnað og viðurkenndu fljótlega yfirráð berbanna.
Eftir að islam fór að breiðast út, urðu þessi áhrif meira áberandi.
Merki hafa fundizt um mikið aðstreymi heiðinna berba í Suður-Súdan
snemma á 8. öld.
16. -19. öld.
Voldugasta konungsríkið á þessum slóðum, Kanem-Bornu, sem reis hæst
síðla á 16. öld, átti verzlunarleiðinni yfir Sahara til Tripoli velmegun
sína að þakka. Islömsk menning leiddi til dreifingar hóps fólks fra
Kanem og stofnunar konungsríkjanna Bagirmi og
Ouaddaï á 17. öld. Á 18. öld brauzt höfðingjaættin í Ouaddaï
undan yfirráðum Darfur og vinna land í Austur-Kanem. Þrælaverzlun á
kostnað heiðins andatrúarfólks í suðri var ein meginstoða velmegunar
þessara múslimaríkja. Á 19. öld hnignaði þeim ört í stríðum og
innbyrðis valdaátökum. Á árunum 1883-93 féllu þau fyrir súdanska
ævintýramanninum Rabih az-Zubayr.
20. öldin.
Skipting Afríku milli evrópsku nýlenduveldanna var á lokastigi. Rabih
var velt úr sessi árið 1900 og Frakkar komu fyrri höfðingjaætt aftur til
valda. Chad varð hluti Frönsku Miðbaugs-Afríku árið 1910. Frökkum
tókst ekki að koma á fullum friði á þessu svæði fyrr en 1914 og milli
heimsstyrjaldanna urðu framfarir litlar. Frakkar sömdu um, að Ítalar
fengju Aozou-svæðið en samningurinn var ekki staðfestur í franska
þinginu. Þá sáu Líbýjumenn sér leik á borði og lögðu það undir sig
1973. Í síðari heimsstyrjöldinni studdi Chad Frjálsa Frakka. Að henni
lokinni (1945) fékk Chad sömu réttindi og Franska Miðbaugs-Afríka. Árið
1946 varð landið að utanlandshéraði Frakklands.
Sjálfstæði.
Árið 1957 fengu Chadbúar aukið frelsi samkvæmt stjórnarskrárlögum. Þá
var fyrsta ríkisstjórnin stofnuð undir forystu Gabriel Lisetta, sem var
frá Vestur-Indíum og formaður Framsóknarflokks Chad (PPT). Í nóvember
1960 fékk landið fulla heimastjórn og 11. ágúst 1960 fékk það fullt
sjálfstæði. Spenna milli svartra, sumpart kristinna, í stöndugri
suðvesturhlutanum og hvítra, íhaldsamra múslimaleiðtoga í norðurhlutanum
ógnuðu stöðugleikanum og ekki bættu afskipti Líbýjumanna úr skák.
N’Garta (François)
Tombalbaye, verkalýðsleiðtogi frá suðurhlutanum, sem hugnaðist
stjórnarandstæðingum betur, tók við af Lisette og varð fyrsti forseti
lýðveldisins. Í marz 1961 stuðlaði hann að sameiningu
Framsóknarflokksins og Afríska þjóðarflokksins (PNA), helzta flokks
stjórnarandstöðunnar, um framfarir í Chad. Talið er, að samsæri múslima
hafi leitt til upplausnar þjóðþingsins 1963 og handtöku helztu ráðherra
tengdum PNA. Í kosningum sama ár voru einungis stjórnarsinnar í
framboði og eins flokks kerfi tók við.
Borgarastríð. Um
miðjan sjöunda áratuginn fóru skæruliðasamtök að láta til sín taka. „Frolinat”
(Front for the National Liberation) voru stofnuð 1966 og herjuðu
aðallega á norðurhluta landsins frá aðalstöðvum sínum í al-Kufrah-vininni
í Líbýju en FNT- samtökin um miðbik austurhlutans. Bæði samtökin
stefndu að því að steypa stjórninni, draga úr frönskum áhrifum og nánara
sambandi við arabaríkin í Norður-Afríku. Mikilir bardagar urðu árin
1969 og 1970 og franskar hersveitir voru fluttar til landsins til að
bæla uppreisnirnar niður.
Í lok áttunda
áratugarins voru þessi átök ekki lengur á milli múslima í norðurhlutanum
og svartra íbúa suðurhlutans, fremur milli pólitískra hreyfinga í
norðurhlutanum. Lýbýskar hersveitir komu til skjalanna að beiðni
Goukouni Queddei forseta í desember 1980 en aðgerðir þeirra voru
stöðvaðar í nóvember 1981 í trássi við fyrirmæli hans. Hersveitir
Norðurhlutans (FAN; Hissen Habré), sem höfðu hörfað inn í Súdan í
desember 1980, notuðu tækifærið og hernámu á ný mikilvægar borgir í
Austur-Chad í nóvember 1981. Friðargæzlusveitir Afríska bandalagsins
hurfu á braut árið 1982 og Habré myndaði nýja stjórn í október sama ár.
Samtímis stofnaði Goukouni andspyrnuhreyfingu í Bardai í norðurhlutanum
með stuðningi Líbýjuhers. Eftir mikla bardaga árin 1983-84 hélt Habré
velli með stuðningi franskra hersveita. Frakkar kölluðu hersveitir
sínar heim 1984 en Líbýjustjórn neitaði að gera hið sama og beindi
herjum sínum lengra inn í Chad árið 1986. Her Chad fékk aðstoð BNA og
Frakka til að hrekja Líbýjuher brott.
Snemma næsta ár náði
her Habrés svæðum í norðurhlutanum úr höndum Líbýjumanna og vininni
Aozou eftir nokkurra vikna bardaga. Þegar líbýski herinn náði henni á
sitt vald undir stjórn Muammar al-Qaddafis, hefndi Habré með ránum í
Maaten es Sarra, langt inni í Líbýju. Samið var um vopnahle í september
1987. Stjórn Habrés varð stöðugt að verja stjórn sína. Í apríl 1989
var gerð misheppnuð hallarbylting undir forystu innanríkisráðherrans
Brahim Mahamot Itno og tveggja hernaðarráðgjafa, Hassan Djamouss og
Idriss Déby. Itno var handtekinn og Djamouss var drepinn en Déby slap
og hóf skæruhernað ári síðar. Seint á tíunda áratugnum réði her hans
Abéché og 1. desember flúðu Habré til Kamerún. Déby afnam
stjórnarskrána, myndaði nýja stjórn og gerðist forseti. Hann neitaði að
hafa fengið vopn frá Líbýju og lofaði að koma fjölflokkalýðræði á fót í
landinu. |
