Núbía er í Efra-Egyptalandi, Núbíu og Súdan.  Eldra nafn landsins er 'Bilad el-Garabra' sem þýðir land berbanna.  Núbía teygist frá fyrstu Nílarflúðunum (katarakt) við Aswan í suðurátt, langt inn í Súdan, alveg að 5. flúðum á 18°N.  Neðri-Núbía, milli 1. og 2. flúða, er í Egyptalandi.  Þennan hluta Núbíu nefndu Egyptar 'Ueuet' en efri hlutinn nefndist Kusch í biblíunni.  Grikkir og Rómverjar nefndu íbúa þessa svæðis Eþýópa.

Upplýsingar um forsögulegan tíma í Núbíu hafa fengizt á síðastliðnum áratugum með fornleifauppgreftri, einkum á vegum UNESCO, sem stóð að björgunaraðgerðum fornminja.  Í ljós hefur komið, að íbúar Neðri-Núbíu voru af sama stofni og aðrir íbúar við Miðjarðarhaf.  Einnig uppgötvaðist, að svipuð menning ríkti allt frá Nílarósum suður að 2. flúðum.  Við upphaf sögu Egyptalands, 3000 f.Kr., urðu miklar menningarlegar framfarir í Efra- og Neðra-Egyptalandi við sameiningu landshlutanna og náðu hámarki við byggingu pýramídanna, en Núbíumenn voru íhaldssamir og héldu fast við sína gömlu menningu.  Minjar frá þessum tímum bera vitni mikillar fátæktar íbúanna.  Menningarsamband við Egyptaland rofnaði algerlega.

Í elztu heimildum er getið um Núbíu, því vörur eins og fílabein, íbenviður, hlébarðaskinn og alls konar viðarkvoða var flutt í gegnum hana til Egyptalands.  Þegar 1. höfðingjaætt var við völd í Egyptalandi, voru ráðnir hermenn frá Núbíu og furstarnir  á Fílaeyju stóðu fyrir viðskiptaferðum til landanna við Efri-Níl.  Á tímanum milli gamla- og miðríkisins í Egyptalandi, í kringum 2000 f.Kr., varð mikil breyting á íbúum Neðri-Núbíu.  Núbískir ættflokkar fluttust norður og settust að á milli 1. og 2. flúðar og fluttu með sér sjálfstæða afríska menningu, sem varð fyrir áhrifum þeirrar, sem fyrir var og líka egypzkrar.  Á þennan hátt þróaðist einkennandi núbísk menning, sem lifði blómaskeið sitt á tímum miðríkisins.

Jafnfram þessu mynduðust stjórnmálalegar andstæður á milli Núbíu og Egyptalands.  Á dögum 11. höfðingjaættar reyndu Egyptar að brjóta Núbíu undir sig til að tryggja samgöngur við Súdan.  Þetta tókst ekki fyrr en 12. ætt var komin til valda.  Þá náðu yfirráð Egypta til Semna, rétt neðan 4. flúðar.  Til tryggingar yfirráðum sínum reistu Egyptar klettavirki milli Wadi Halfa og Semna í flúðóttum klettadalnum.

Á dögum Hyksos varð Núbía frjáls á ný en féll aftur til Egyptalands í upphafi nýja ríkisins og faraóar 18. ættar seildust enn þá lengra til suðurs.  Þeir náðu Kusch og viðskipti blómstruðu í landinu.  Egypzk menning varð allsráðandi og hin núbíska hvarf.  Reist voru hof á vesturbakkanum, þar sem engin hætta var á árásum bedúína.  Þau stóðu hinum egypzku ekki að baki og voru helzt helguð Amun, Re-Harakte og Ptah, auk annarra guða, einkum Ísís og núbísku guðunum Dedun og Sesostris III konungi, sem var fyrsti egypzki konungur Núbíu og var verndardýrlingur landsins.  Áletranir í hofum voru á egypzku en almenningur hélt tungu sinni engu að síður.

Núbía tengdist Egyptalandi allt til 1100 f.Kr., bæði stjórnmála- og menningarlega.  Undir 21.ætt varð Núbía sjálfstætt konungsríki (eþýópískt konungsdæmi) með Hapata sem höfuðborg en egypzk menning hélt velli.  Konungarnir, sem háðir voru prestastéttinni, trúði því, að þeir væru hinir einu sönnu verndarar egypzkrar trúar og hinir einu sönnu drottnarar Egyptalands.  Árið 730 f.Kr. lagði Pianchi allt Egyptaland undir sig og brátt varð landið undir stöðugum yfirráðum Núbíu en árið 663 f.Kr. urðu Núbíumenn að víkja fyrir Assyríumönnum og láta sér Núbíu nægja.  Þá lágu landamærin við Konossokletta við Philae.

Allgóðar heimildir eru til um konungana, sem ríktu þar á eftir í Napata.  Auk þess eru sagnir um árangurslausar herferðir Psammetiks II (ca 590 f.Kr.) til Neðri-Núbíu og tilraunir Kambyses (525 f.Kr.) til að leggja Núbíu undir sig.  Hér á eftir verður þurrð á heimildum en bústaður konung-anna var fluttur að hluta til frá Napata til Meroe. Smám saman dró úr egypzkum menningaráhrifum.  Ritmálið þróaðist í meroískt letur (núbískt hýróglífur), sem notað var almennt og opinberlega frá byrjun okkar tímatals.

Þegar Ptolomear og Rómverjar réðu ríkjum, lágu landamæri Egyptalands á 23°N og sunnar, en Núbíumenn færðu þau aftur norðar, jafnvel norður fyrir Philae.

Blemyjar gerðu Rómverjum ýmsar skráveifur, bæði í Neðra- og Efra-Egyptalandi, og urðu loks að láta undan síga, er Diokletian Núbíu af hendi ca 300 e.Kr.  Núbíumenn og Blemyjar létu samt ekki af árásum sínum á Efra-Egyptalandi en Mareianus sigraði þá 451 e.Kr. og samdi um frið.  Áður höfðu Abbesíníu-konungar (350 e.Kr.) frá Axum lagt undir sig Efri-Nílardalinn og þar með  Meroíska ríkið, sem leið þar með undir lok.

Þegar á 4. öld hélt kristnin innreið sína í Núbíu og var tekin þar upp og hofum breytt í kirkjur.  Árið 640 lögðu arabar Egyptaland og Efri-Nílardalinn undir sig og islam náði fótfestu.  Samt reis kristið samfélag í Soba við Bláu-Níl á miðöldum.

Lítið er vitað um núbísku furstadæmin.  Árið 1821 náði Ismail Pascha Núbíu undir Egyptaland, sem faðir hans, Muhammed Ali réði.  Síðan þá hefur Neðri-Núbía deilt kjörum með Egyptalandi.

Þegar eldri Aswanstíflan var reist 1898-1912, hurfu hlutar Neðri-Núbíu undir vatn og mikið ræktunarland hvarf.  Flytja þurfti fólk ur mörgum þorpum og koma því fyrir á stöðum, sem hærra lágu.  Síðan þá stóðu ýmis merkileg mannvirki undir vatni, s.s. hofin á Philae og Kalabsa.  Við byggingu nýju stíflunnar, Sadd el-Ali, hurfu síðustu byggilegu svæði Neðri-Núbíu auk stórs hluta þeirra í Efri-Núbíu.  Flytja þurfti alla íbúa landsins og flestum var komið fyrir í Nýju-Núbíu (El-Nuba el-Gedida) við Kom Ombo.  Ráðgert er, að gera þeim, sem vilja, kleift að setjast að við Nasservatn.

Komandi kynslóðir fá ekki tækifæri til að sjá aragrúa af mannvirkjum, köstulum og hofum, frá horfnum öldum á bökkum Nílar, sem nú eru undir vatni.  Nokkur hin merkilegustu þeirra lét UNESCO flytja upp fyrir vatnsborð og í þakklætisskyni gáfu Egyptar nokkrum söfnum lítil hof og minnismerki, sem sett voru upp í þeim, t.d. Debodhofið frá 2. öld f.Kr., sem er í Madrid, suður-hofið frá Tafa, sem er í ríkissafninu í Leiden, Dedurhofið, sem er í Metropolitan Museum of Art í New York og klettakapella Tutmosis III frá Ellesija, sem er í Egypzka safninu í Turin.

Helztu hofin, sem voru flutt:  Philae, nú á Agilka, Nýja Sebna, Nýja Amada, Nýja Abu Simbel.