|
Snemma á nýlendutímanum. Fátt er
vitað um sögu Gabon áður en fyrstu portúgölsku sæfararnir sigldu inn í
árósa Gabon-árinnar árið 1472, því að bantúmælandi þjóðflokkarnir, sem
bjuggu þar, áttu ekki ritmál. Þá voru hlutar Suður-Gabon lauslega
tengdir Loango, sem var hérað í hinu stóra konungsdæmi Kongó.
Portúgalar komu sér fyrir á eyjunum São Tomé og Príncipe, komu sér upp
sykurplantekrum og verzluðu við íbúa meginlandsins. Frá síðar hluta
sextándu aldar fengu þeir samkeppni Hollendinga, Frakka, Spánverja og
Englendinga, sem seldu innfæddum vefnaðar- og járnvöru, skotvopn og
áfengi fyrir harðvið, fílabein og þræla.
Þrælaverzlunin jókst
hröðum skrefum á tímabilinu 1760-1840 vegna aukinnar eftirspurnar frá
Brasilíu og Kúbu. Íbúarnir inni í landi seldu olnbogabörn sín og
stríðsfanga í ánauð. Þetta fólk var sent í bátum niður árnar til
strandar, þar sem það var geymt í kvíum, þar til evrópsk skip sóttu
það. Orungu-fólkið á Lopez-höfða stofnaði konungsríki, sem byggðist á
þrælasölunni við ósa Ogooué. Mpongwe-fólkið, sem bjó við ósana,
stundaði aðallega verzlun en græddi líka á þrælasölu líkt og vili-fólkið
í Loango, sem stundaði þrælaverzlun í öllum suðurhluta Gabon.
Fang-fólkið frá Kamerún, sem var að nema land suður eftir Gabon, vildi
hvorki halda þræla eða berjast til að hneppa fólk í ánauð. Fang-fólkið
færði sig í átt til Strandar og barðist oft fyrir landrými. Á þann hátt
tvístraði það og fækkaði upprunalegri íbúum á leiðinni á 19. öld.
Undir franskri
stjórn.
Um aldamótin 1800 voru Bretar orðnir ráðandi í verzluninni við allan
Gíneuflóa. Eftir 1815 reyndu Frakkar að koma ár sinni betur fyrir borð
og berjast við hlið Breta gegn þrælasölunni. Édouard Bouet-Willaumez,
höfuðsmaður, samdi við höfðingja tveggja Mpongwe-ættbálka (Denis konung
og Louis konung) árið 1839 og 1841. Þeir samþykktu að hætta
þrælaverzluninni og féllust á frönsk yfirráð. Koma bandarískra
mótmælendatrúboða árið 1842 til að opna skóla í ríki Glass konungs, þar
sem Bretar, Bandaríkjamenn og Þjóðverjar stunduðu verzlun, varð til
þess, að Frakkar byggðu virkið Fort d’Aumale í ríki Louis konungs árið
1843. Næsta ár sendu Frakkar rómversk-katólska trúboða til að útbreiða
frönsk menningaráhrif meðal mpongwe-manna og nágranna þeirra. Franskir
umboðsmenn náðu samningum við Glass konung um yfirráð Frakka. Árið 1849
skipulagði Edouard Bouet-Willaumez litla byggð frelsingja, aðallega
vili-manna, og kallaði hana Libreville, sem varð að kjarna borgarinnar
ásamt virkinu.
Frakkar náðu smám
saman fótfestu víðar á strandlengjunni (1850-70) og sendu landkönnuðu
inn í land. Leiðangur Pierre Savorgnan de Brazza (1875-85) tryggði þeim
yfirrðain við efri hluta Ogooué-árinnar, þar sem þeir stofnuðu
Franceville árið 1880, og á ströndum Loango. Gabon varð hluti af
Franska Kongó árið 1886, sem landstjórinn í Brazza stjórnaði.
Árið 1910 varð Gabon
ein fjögurra nýlendna innan bandalagsins Frönsku-Miðbaugsafríku.
Frakkar komust að samkomulagi við Þjóðverja og Spánverja um landamærin
að Kamerún 1885 og Spænsku-Gíneu (Miðbaugs-Gíneu) árið 1900. Þeir mættu
lítilli mótspyrnu, þegar þeir lögðu innlandið undir sig en afskipti
þeirra af verzluninni og skattlagning, þegnskylduvinna o.fl. olli
mikilli andstöðu. Einokunarstefna þeirra í efnahagsmálum á árunum
1898-1914 fyrir útvalin fyrirtæki olli eyðingu byggða og dró úr
framleiðslu bænda og viðskiptum.
Milli
heimsstyrjaldanna óx úr grasi stétt borgara, sem höfðu stundað nám í
drengjaskólum Bræðra hl. Gabríels í Libreville og Lambaréné. Hún var
hlynnt Frökkum en andsnúin nýlendustöðu landsins. Úr hennar röðum
spruttu flestir stjórnmálamenn á dögum fjórða franska lýðveldisins
(1946-58), þegar Gabon varð að utanlandshéraði Frakklands með eigið þing
og fulltrúa í franska þinginu. Fjárfestingar Frakka í Gabon uxu á þessu
tímabili og menntun var aukin. Árið 1958 fékk Gabon heimastjórn og fékk
síðan sjálfstæði 17. ágúst 1960 eftir undirritun samstarfssamings við
Frakkland.
Sjálfstætt Gabon.
Gabonbúar voru hlynntir nánu sambandi við Frakkland og hölluðust að
franskri tungu og menningu. Þeir voru andsnúnir stjórnmálatengslum við
önnur ríki Miðbaugs-Afríku vegna óánægju með fyrra bandalag við þau og
viljans til að þróa nýtingu eigin náttúruauðlinda í eigin þágu.
Léon M’ba, fyrsti
forseti landsins, reyndi að koma einsflokksstjórn 1964 og olli þannig
uppreisn ungra liðsforingja í hernum. Léon M’ba átti stuðning öflugra
hagsmunaaðila í Frakklandi og komst aftur til valda með stuðningi
hersveita, sem de Gaulle, hershöfðingi, sendi til landsins. Þessi
aðgerð dró úr mætti andstöðuaflanna undir stjórn Jean-Hilaire Aubame,
fyrrum fulltrúa Gabons í franska þinginu. Þetta leiddi einnig til
upphefðar Albert-Bernard Bongo (síðar Omar), greiddi leið hans til
forsetaembættisins 1967 og stofnunar einsflokksstjórnar. Árið 1982
heimtaði ný andstöðufylking (Mouvement de Redressement Nationale;
MORENA) fjölflokka lýðræði, almenn mannréttindi og upprætingu spillingar
í ríkisstjórninni en hún var fljótlega bæld niður.
Árið 1985 olli
lækkandi olíuverð efnahagshruni. Aðgerðir stjórnarinnar ollu almennum
mótmælaaðgerðum í Libreville og Port-Gentil árið 1990. Andstæðingar
stjórnarinnar héldu þjóðfund. Dauði andstöðuleiðtoga í maí 1990 varð
kveikjan að blóðugum átökum, sem franski herinn bældi niður til að
vernda hagsmuni og eignir Frakka. Andstöðuhópar unnu þingsæti í
september en kosningar þeirra voru dæmdar ógildar í helmingi hinna 120
héraða landsins. |
