|
Landið
var kallað „Ifrigiyah” snemma á tímum múslima.
Þetta nafn er fengið úr latínu Rómverja og þýðir Afríka.
Rómverjar notuðu það líka um fyrstu afrísku nýlenduna
eftir púnversku styrjaldirnar við Karþagómenn á árunum 264-146
f.Kr. Eftir stutt yfirráð vandala og Býsantínumanna, unnu
arabar landsvæðið, sem Túnis nær yfir, árið 647.
Arabar sameinuðu Norður-Afríku en í kringum 1230 var komin
upp höfðingjaætt, Hafsids, í Túnis.
Múslimskir Andalúsíumenn fluttust þangað eftir að þeim var
þröngvað frá Spáni 1492. Árið
1574 var Túnis innlimað í Ottómanaveldið allt til ársins 1922.
Túnis
er minnst „Maghreb-ríkjanna” og því er samheldni íbúanna þar
mest. Í upphafi 19. aldar
töluðu nálega allir íbúarnir arabísku.
Tungumál berba var áður aðaltunga „Maghreb-ríkjanna” og
varðveittist í Túnis á afmörkuðum svæðum, einkum allrasyðst í
landinu. Langflestir íbúanna
voru múslimar og eini minnihlutahópurinn var gyðingar.
Ein borg, Túnis, réði yfir sveitum landsins.
Borgin var í grennd hinnar fornu Karþagó.
Vegna þess, hve miklu auðveldara var að hafa stjórn á
innanlandsmálum í Túnis en hinum stærri „Maghreb-ríkjum”, voru
landsmenn opnari fyrir erlendum áhrifum og hugmyndum.
Hinn rómverski hluti Afríku var áberandi kristnari ein önnur
Afríkuríki og síðar voru íbúarnir tiltölulega fljótir að semja
sig að islam.
Túnis
er lítið ríki með takmarkaðar auðlindir.
Samt sem áður tókst íbúunum að viðhalda talsverðri sjálfstjórn,
þegar landið laut stjórn fjarlægra stórvelda.
Sem dæmi má nefna stjórnarár Abbasída á 9. öld og Ottómanaveldisins.
Landslag landsins og söguleg hefð þess dró úr áfallinu á
19. öld, þegar það lenti á milli steins og sleggju hins dvínandi
Ottómanaveldis og Evrópumanna, en það beið efnahags- og hernaðarlegt
tjón af.
Aukin
áhrif Evrópumanna. Árið
1830, þegar Frakkar réðust inn í Alsír, var Túnis ottómanskt hérað
að nafninu til, þótt landið væri í raun sjálfstætt ríki.
Landsmönnum hafði löngum staðið ógn af innrás Alsíringa
og tóku með varúð fullyrðingum Frakka um áhugaleysi þeirra á því
að gera Túnis að nýlendu sinni.
Husayn Bey féllst á þá hugmynd, að túnískir prinsar réðu
fyrir borgunum Konstantín og Oran.
Þetta ráðabrugg átti ekki framtíð fyrir sér og fljótlega
var fallið frá því.
Árið
1835 var öryggi landsins ógnað, þegar Ottómanar ýtti ráðandi höfðingjum
frá völdum og kom á beinni stjórn.
Þá komu Frakkar til sögunnar frá hinni hliðinni og höfðingjaættin
var milli steins og sleggju, því að bæði stórveldin höfðu
augastað á landinu. Á tímabilinu
þar til landið varð að frönsku verndarsvæði 1881, reyndu ráðamenn
í Túnis að styrkja innviði landsins samtímis því að reyna að
halda stórveldunum í skefjum.
Ahmad
Bey, sem var við völd frá 1937 til 1955, var hlynntur þróun í nútímaátt
og mikill umbótamaður. Hann
naut mikillar aðstoðar vestrænna ráðgjafa, aðallega franskra, við
uppbyggingu land- og sjóhers og iðnaðar tengdum hernum.
Herskylda var tekin upp bændum til mikillar skelfingar, en þeir
fögnuðu þeirri stefnu Ahmads að skipa ríkisstjórnina einungis arabískumælandi
Túnismönnum í stað mamlukkanna og Tyrkjanna, sem höfðu stjórnað
landinu. Ahmad afnam þrælahald
og stefndi að aðlögun að evrópskum siðum, sem gerði landið viðkvæmara
fyrir efnahagslegum og stjórnmálalegum áhrifum Evrópumanna.
Umbætur hans höfðu neikvæð áhrif á staðnað efnahagskerfi
landsins. Skuldir þess
jukust, skattar hækkuðu og ólga meðal íbúanna í sveitum landsins
jókst.
Næsti
höfðingi, Muhammad (1855-59) reyndi án árangurs að sniðganga evrópsk
áhrif. Óeirðir í
landinu héldu áfram og spilling í stjórnkerfinu varð til þess, að
Bretar og Frakkar neyddu Muhammad til að leiða mannréttindasáttmála
(‘Ahd al-Aman) í lög 9. september 1857.
Þessi sáttmáli var byggður á tilskipun Ottómana frá árinu
1839.
Á
valdatíma Muhammad as-Sadiq (1859-82) leið veldi höfðingjanna undir
lok. Þessi Mohammad var of
veikur foringi til að koma á þeim umbótum, sem hann óskaði og
halda Evrópumönnum í skefjum. Hann
samþykkti fyrstu stjórnarskrá (dustur), sem gekk í gildi í
arabaheiminum 1861. Ókleift
reyndist að koma á fót lýðræðislegri ríkisstjórn vegna hinna sívaxandi
skulda og okurvaxta evrópskra banka.
Þegar
aðalráðherrann, Mustafa Khaznadar, sem hafði þjónað síðan á dögum
Ahmad Bey, reyndi að hækka skatta, risu bændur og fylgdarlið þeirra
upp á afturfæturna og gerðu uppreisn árið 1864.
Við lá, að ríkisstjórnin félli, en um síðir tókst að bæla
uppreisnina niður með svikum og mikilli grimmd.
Landið
varð gjaldþrota árið 1869. Brezkir
og franskir fulltrúar lánastofnana og ríkistjórna landanna komu sér
fyrir í Túnis. Samtímis
var gerð úrslitatilraun til styrkingar innviða landsins til að koma
í veg fyrir evrópsk yfirráð. Fyrir
þessari tilraun stóð Khayr ad-Din (1873-77), sem var einhver mesti
stjórnmálaskörungur 19. aldar í arabaheiminum.
Óvinir hans innanlands og evrópskar valdaklíkur náðu að ýta
honum frá völdum. Á ráðstefnunni
í Berlín 1878 samþykktu Bretar yfirráð Frakka í Túnis.
Frakkar
gerðu innrás í landið 1881 í skjóli Kasser Said (Al-Qasr
as-Sa’id)-friðarsamningsins, sem kvað á um rétt Frakka til hernáms
landsins. Frakkar tóku völdin
úr höndum höfðingjaættarinnar, skipuðu franskan landshöfðingja
til að sinna innanlandsmálum og réðu fjármálum og utanríkismálum
eftir sínu höfði. Þessi
ráðstöfun leiddi til uppreisnar í suðurhluta landsins.
Frakkar réðust gegn uppreisnarmönnum og náðu undir sig
borgunum Susah (júlí 1881), Al-Qayrawan (október) og Qafsah og Qabis
(nóvember). Eftir lát
Muhammad As-Sadiq, var eftirmaður hans, ‘Ali, neyddur til að standa
fyrir umbótum á svið stjórnsýslu, dómsmála og fjármála, sem
franska ríkisstjórnin áleit nauðsynlegar.
Þessar aðgerðir, sem voru bundnar í samninginn í Al-Marsa
1883, festu stjórn Frakka í landinu í sessi. |
