Endurkoma
íhaldsmanna og „Concordancia” 1930-43.
Næstu
13 árin, sem oft eru kölluð „illræmdi áratugurinn” , studdi
herinn íhaldsama uppbyggingu. José
Félix Ufiburu, hershöfðingi, varð forseti (1930-32). Hann var kominn
af gróinni íhaldsfjölskyldu I norðurhlutanum og hallaðist að
fasisma. Áhrif hans innan
hersins voru ekki eins mikil og Agustín Pedro Justo, fyrrum hermálaráðherra,
sem aðhylltist hægfara aðlögun í íhaldsátt.
Alvear stjórnaði endurskipulagningu meðal róttækra, sem unnu
óvæntan sigur í tilraunakosningum í Buenos Aires í apríl 1931.
Starfsemi þeirra voru þá settar strangar skorður og sumir leiðtoga
þeirra voru handteknir og sendir í útlegð.
Meðlimum flokka róttæklinga var síðan gert ókleift að kjósa
í þingkosningunum 1931. Justo
hershöfðingi fékk stuðning Concorancia (samsteypuflokkur íhaldamanna,
klofningshóps róttækra og óháðra sósíalista) og á þess að
mikil brögð væru í tafli í kosningunum, vann hann yfirburðasigur.
Nýi
forsetinn stóð frammi fyrir erfiðum efnahagsvandamálum og hleypti af
stokkunum nokkrum mótsagnakenndum umbótum og aðgerðum.
Árið 1933 skrifaði hann undir Roca-Ruciman-samninginn við
Bretland, sem tryggði Argentínu ákveðinn skerf af brezka kjötmarkaðnum
og niðurfellingu tolla á argentínskar kornvörur.
Í staðinn samþykkti Argentína hömlur á viðskiptum og
gjaldeyrisviðskiptum og að stuðla að viðskiptum við Breta í
landinu. Margir landsmenn
litu á samninginn sem uppgjöf en Bretar álitu hann sérstæðan, því
þeir veittu engu öðru landi utan samveldisins sams konar forréttindi.
Aðrar umbætur, s.s. endurskipulagning peningamála og eftirlit
með útflutningi, voru líka óvinsælar.
Eftir 1935 fór efnahagurinn að rétta úr kútnum.
Stjórnin
fékk umboð kjósenda í kosningunum 1937, sem voru markaðar svikum og
óeirðum. Næsti forseti,
Roberto M. Ortiz gerði gangskör að upprætingu spillingaraflanna, m.a.
með því að koma upp um slíka starfsemi íhaldsmanna í Buenos
Aires. Hann varð að segja
af sér vegna slæms heilsufars árið 1940 og eftirmaður hans, Ramón
S. Castillo, endurvakti íhaldssamsteypuna og ávann sér fylgi Justo
hershöfðinga.
Argentína
lýsti yfir hlutleysi í upphafi síðari heimsstyrjaldarinnar og hélt
þeirri stefnu eftir að BNA hófu þátttöku í henni 1941. Aðalástæðurnar voru efnahagslegs eðlis og landið hafði
viðskipti við báða stríðsaðila.
Þessi stefna hafði ýmsar afleiðingar.
Argentína kepptist við að efla hernaðarmátt sinn á eigin spýtur
samtímis því, að önnur lönd í Latnesku-Ameríku fengu ódýr eða
ókeypis hergögn frá BNA. Andstaða
stuðningsmanna Bandamanna og öxulveldanna og gífurleg hervæðing
Brasilíu með aðstoð BNA olli því, að Castillo lýsti yfir umsátursástandi
í landinu. Justo hershöfðingi
dó í janúar 1943 og þar missti Castillo mikilvægasta stuðningsmann
sinn. Honum var velt úr stóli
í júní sama ár.
Fyrra Peróntímabilið 1943-55.
Herstjórnin
stóð frammi fyrir mörgum alvarlegum vandamálum, m.a. hvort landið
ætti að halda hlutleysi sínu eða skipa sér í raðir annars hvors
stríðsaðilans. Þá var
líka nauðsynlegt að ákveða, hvort endurreisa skyldi lýðræðið eða
stefna að langvarandi herstjórn og einræði.
Arturo Rawson, hershöfðingi, var gerður að forseta en hann
sagði af sér eftir tvo daga, þegar hann viðraði frjálslegar skoðanir
og hélt uppi vörnum fyrir Sameinuðu þjóðirnar, sem voru þá í
burðarliðnum, og fékk engan stuðing frá hernum.
Pedro P. Ramirez
tók við forsetaembættinu.
Hann hélt hlutleysisstefnunni áfram og varð fyrir miklu aðkasti
frá öllum pólitískum öflum í landinu nema hægri öfgasinnum og
stuðningsmönnum fasista. Stjórnin
sýndi einræðisklærnar með ritskoðun og upplausn stjórnmálaflokka.
Þrýstingur frá BNA olli slitum á diplómatískum tengslum við
Þýzkaland í óþökk fjölda yfirmanna í hernum, sem gerðu
hallarbyltingu og ýttu Ramirez frá völdum.
Edelmiro J. Farrell, hershöfðingi og leiðtogi herstjórnarinnar,
tók við embættinu (1944-46). Stjórn
hans hóf undirbúning að endurskipulagningu lýðræðis í landinu
vegna hótana alþjóðasamfélagsins um aðgerðir gegn Argentínu.
Leit
að lausn þessa máls endaði með skipun Juan Perón í embætti
forseta. Hann hafði verið
leiðtogi leyinilegs hóps yfirmanna í hernum (Grupo de Oficiales
Unidos, GOU), sem stóð að baki hallarbyltinunni 1943.
Í október 1943 tryggði hann sér sviplítið starf við verkalýðsmáladeild
stjórnarinnar og náði góðum samböndum við verkalýðsleiðtoga.
Hann greiddi götu þeirra í kjarasamningum og innleiddi félagslegt
kerfi, sem gerði ráð fyrir sumarfríum, eftirlaunum og atvinnuleysisbótum.
Árið 1945 var hann varaforseti og hermálaráðherra.
Hann kom til leiðar sjálfstæði háskóla, endurvakningu stjórnmálaflokka
og sagði Þýzkalandi stríð á hendur, sem gerði Argentínu kleift að
verða aðili að Sameinuðu þjóðunum
Stjórnmálafrelsið gerði andstöðuöflunum kleift að mótmæla
löglega og mestu mótmælaaðgerðirnar fóru fram í Buenos Aires í
september 1945. Gripið var
til neyðarráðstafana og andstæðingar Perón í sjóhernum gripu tækifærið
og ýttu Perón frá völdum og handtóku hann 9. október.
Andstæðingum hans kom ekki saman um framhald aðgerða og
fylgismenn hans efndu til verkfalla, sem áttu viðtækan hljómgrunn. Perón var látinn laus 17. október, sem Perónistar halda
enn þá hátíðlegar, og andstæðingar hans urðu að draga sig í hlé.
Perón
var í framboði til forseta í kosningunum 1946.
Hann stofnaði Verkamannaflokkin í andstöðu við alla
hinaflokkana og hópa hagsmunaaðila..
Naumur sigur hans nægði til þess, að hann hafði meirihluta
í báðum deildum þingsins og öllum fylkisstjórnum.
Pólitísk stefna hans og aðferðir voru í einræðisátt.
Hann kom á hreinstefnu í skólum og dómskerfinu og lýsti yfir
innanlandsstríði til að auka vald sitt.
Hann endurskipulagði fjárlögin til hagsbóta fyrir verkamenn,
þjóðnýtti þjónustu við almenning og gerði sveitunum og iðnaðarsvæðum
hærra undir höfði en borgunum. Hann
launaði stuðning verkamanna með lögum, sem kváðu á um hækkun
launa, bónusgreiðslu í desember bætt vinnuskilyrði og eftirlit með
húsaleigu. Perón var
heillandi persona, sem talaði mál, sem verkamenn skildu.
Hann höfðaði skýrt til lágstéttanna og konan hans, Eva
Duarte de Perón (Evita), var honum betri en engin á þessu sviði.
Hún annaðist félagsmálaráðuneytið og um hendur hennar fóru
gífurlegar fjárhæðir, sem voru notaðar í félagslega kerfinu, og
hafði til umráða mikið húsnæði fyrir verkamenn og vann líka að
vinnumiðlun.
Efnahagsstefna
Perón var árangursrík til ársins 1949, einkum vegna þess, hve útflutningur
blómstaði í heimsstyrjöldinni og á eftirstríðsárunum. Þegar verðbólgan fór að vaxa og dró úr verðmæti útflutningsins,
varð stöðugt erfiðara að fjármagna innflutning nauðsynlegra hráefna
til iðnaðarins. Stjórnarskárbreytingarnar
1949 gerðu Perón kleift að ná kosningu aftur 1951. Stjórn hans tók upp íhaldsamari stefnu og herti á henni
eftir dauða Evitu 1952. Hún
var þá orðin mjög áhrifamikil á stjórnmálasviðinu og léði stjórninni
lýðræðisímynd, þótt herinn hefði meinað henni að taka
tilnefningu til varaforseta í kosningunum.
Eftir 1952 gætti vaxandi andúðar í hans garð frá kirkjunni
og stúdentum. Tilraunir
hans til að draga úr pólitískum áhrifum kirkjunnar ollu óánægju
meðal liðsforingja í hernum og í september 1955 steypti Eduardo
Lonardi, hershöfðingi, honum af stóli og hann flúði úr landi.
Tilraunir
til að koma stjórnarskránni í samband á ný 1955-66.
Lonardi
var ljós styrkleiki Perónista og leitaði málamiðlunar en var ýtt
frá völdum í nóvember 1955 og Pedro Eugenio Aramburu, hershöfðingi
tók við. Nýja stjórnin
var herstjórn og hún gerði tilraunir til að endurvekja stjórnarskrárbundið
lýðræði. Hún tók á
Perónistum með hörku og bannaði flokk þeirra en engu að síður höfðu
þeir veruleg áhrif á flokkana og hagsmunahópana, sem börðust um völdin.
Árið 1958 studdu þeir Arturo Frondizi, róttækan leiðtoga,
sem lofaði að leyfa flokk þeirra fyrir stuðninginn.
Frondizi varð forseti og hafði meirihluta í báðum deildum þingsins.
Hann einbeitti sér
að efnahagsmálunum og hafði mikinn áhuga á því, að endurvekja áhuga
erlendra fjárfesta á landinu. Hann
felldi gengi gjaldmiðils landsins í þágu útflytjenda og erlendra fjárfesta.
Þessi ráðstöfum hafði þveröfug áhrif á mið- og lágstéttirnar.
Stöðut og hratt vaxandi verðbólga og baráttan gegn henni
olli takmörkun lána, jók erfiðleika iðnaðarins og Frondizi varð að
beita hernum til að halda áfram á þessari braut.
Í
marz 1952 náðu endurskipulagðir Perónistar völdum í áhrifamiklum
fylkjum, s.s. Buenos Aires. Herinn
hætti að styðja Frondizi, leysti upp þingið og kom á stjórn í
forsvari José María Guido, forseta öldungadeildarinnar.
Hin 18 mánaða Langa stjórn Guido var ein allsherjaróreiða,
því tveir klofningshópar hersins börðust um yfirráðin.
Hinir rauðu (Colorados) vildu koma á einræðisstjórn, sem tæki
af hörku á Perónistum og vinstri harðlínumönnum.
Hinir bláu (Azules), sem urðu ofaná, vildu koma á þingbundinni
stjórn með aðild Perónista, sem fengju mun minni áhrif en
kosningafylgi þeirra segði til um.
Arturo
Illia, frambjóðandi róttæka borgararlokksins, sigraði í
kosningunum 1963. Hann erfði
efnahagsvandamál Frodizi, þótt efnahagslífið væri farið að rétta
úr kútnum á ný. Hann reyndi án árangurs að koma fleyg á milli Perónista,
sem stórnuðu verkalýðshreyfingunni, og útlægs leiðtoga þeirra.
Þetta leiddi til þess, að Perónistar studdu hallarbyltingu í
júní 1966, sem færði Juan Carlos Onganía, hershöfðingja, völdin.
Hann var stuðningsmaður Azul og æðsti maður herráðsins. |