Suður Ástralía,
Flag of Australia


SUÐUR ÁSTRALÍA
ÁSTRALÍA

.

.

Utanríkisrnt.

Booking.com

Suður-Ástralía er fylki í miðri sunnanverðri álfunni.  Austan þess er Viktoría og Nýja Suður-Wales, Vestur-Ástralía að vestan og Stóri-Ástralíuflói og Indlandshaf að sunnan.  Fylkið er hið þriðja stærsta í landinu (Norðurhérað ekki talið með sem fylki), 984.377 km² (13% heildarflatarmáls Ástralíu).  Kengúrueyjar og fleiri Eyjar í Suðurhafi eru innifaldar í þessari tölu.  Höfuðborg fylkisins er Adelaide.

Fylkið er að mestu láglent, u.þ.b. helmingur þess er neðan 150 m.y.s. og rúmlega 80% eru neðan 300 m.y.s.  Þetta þurrasta fylki þurrustu heimsálfunnar skiptist í nokkur greinilega afmörkuð svæði.  Inni í landi eru aðallega þurrar auðnir, sendnar og grýttar eyðimerkur, með nokkrum lágum fjallgörðum og söltum stöðuvötnum.  Woomera-bannsvæðið, þar sem voru gerðar tilraunir með kjarnavopn, teygist frá miðju fylkinu til Vestur-Ástralíu.  Þar sem mörk Suður-Ástralíu, Nýja Suður-Wales og Viktoríu mætast í Simpson-eyðimörkinni, heitir svæðið Poeppel’s Corner.  Í suðvesturhlutanum nær eyðimörkin niður að ströndinni á skógarlausri Nullarbor-sléttunni, sem teygist meðfram Stóra-Ástralíuflóa inn í Vestur-Ástralíu.

Lofty- og Flinders-fjallgarðarnir eru í suðausturhlutanum og skagarnir Eyre, York og Fleurieu og hið fræga vínræktarsvæði í Barossa-dalnum við Stóraflóa.  Lofty-fjallgarðurinn trónir austan Adelaide.  Þar eru hinar fögru Adelaide-hæðir.  Forn og litríkur Flinders-fjallgarðurinn teygist norður frá Pirie-höfn.  Austan þessara fjallgarða, í suðausturhorni fylkisins, eru frjósamar sléttur við neðri hluta Murray-árinnar, sem er eina skipgenga áin í Ástralíu.  Ósasvæði hennar er kallað Alexandrinavatn.  Strandlengja Suður-Ástralíu er 3700 km löng.  Suðausturhluti hennar, Coorong, er löng og ákaflega áhugaverð strönd og þegar nær dregur landamærum Viktoríu liggja fallegu fiskibæirnir Robe og Beachport og héraðshöfuðborgin Mount Gambier.

Margir hinna fyrstu landnema, sem stunduðu landbúnað, létu glepjast af nokkrum góðviðrasömum árstíðum og lögðu land undir fót alla leið til Quom og Hawker í Flinders-fjallgarðinum, þar sem þurrkar hröktu þá á brott, þegar veðurfarið varð eðlilegt á ný.  George Goyder kannaði og mældi síðar út svæði Ástralíu, sem voru fallin til landbúnaðar.  Árið 1865 dró hann línu, sem síðar var kennd við hann, milli þurrkasvæðanna í norðri og syðri svæðanna, þar sem úrkoma er regluleg.  Þurrkasvæðin, norðan Goyder-línunnar, þar sem úrkoman er minni en 250 mm á ári, ná yfir 80% heildarflatarmáls fylkisins.

Gullæði greip ekki um sig í neinum svipuðum mæli í Suður-Ástralíu og í Viktoríu og Nýja Suður-Wales upp úr miðri 19. öld, og þrátt fyrir koparfundi 1845, urðu litlar breytingar.  Aðstreymi fólks jókst engu að síður og vaxandi eftirspurn eftir hveiti kom sér vel fyrir íbúana.  Skilyrði til ræktunar hveitis voru og eru á mörkum hins mögulega, þannig að víða er uppskeran óstöðug.  Á jaðarsvæðum hefur ræktunin leitt til uppblásturs.  Fylkisstjórnin greip til aðgerða til að draga úr tjóninu með sáningu harðgerðra grastegunda, sem komu í veg fyrir sandskrið.  Þá var gripið til línuplægingar og gróðursetningar vínviðar og ávaxtatrjáa.  Víða á þessum jaðarsvæðum eru nú komnar áveitur til þessarar ræktunar auk grænmetis.

Eftir síðari heimsstyrjöldina styrktist efnahagur fylkisins verulega við uppgötvun járngrýtis, náttúrugass, úraníums, opals, olíu og meiri koparbirgða.  Túnfiskveiði hefur verið mikilvægur atvinnuvegur og markaðir fyrir ferskan hágæðafisk í Japan lofa góðu (sashimi).

Íbúarnir.  Áætlaður íbúafjöldi 1993 var 1.461.700.  Samkvæmt manntali 1991 var fjöldi frumbyggja 16.249 (1,2% af íbúafjölda fylkisins).  Flestir þeirra búa í Adelaide (6688 árið 1991), Port Augusta (1345), Port Lincoln (467) og Emabella (471).

Helztu borgir.  Adelaide er fimmta stærsta borg Ástralíu (tæplega 1,1 miljón 1993).  Iðnaður er þar fjölbreyttur og síðan á sjöunda áratugnum hefur borgin orðið miðstöð menningar, íþrótta og afþreyingar.  Margir þekkja hana af listahátíðum, sem eru haldnar annað hvert ár.  Þar var haldin Grand Prix-kappaksturskeppnin þar til Viktoría náði henni til sín.  Stræti og torg borgarinnar eru víð og stór með mörgum fallegum nýlenduhúsum, margir veitingastaðir eru frábærir og umhverfis borgina eru stórir og fallegir skemmtigarðar.  William Light, ofursti og landmælingamaður, skipulagði borgina árið 1836 á ársléttu Torrens-árinnar við St Vincent-flóa og byggði á ferhyrningsaðferðinni.  Ný borgarhverfi og hús hafa bætzt við en heildarskipulag hans hefur að mestu leyti fengið að njóta sín áfram.  Eftir síðari heimsstyrjöldina fluttust margir til borgarinnara og ný iðnfyrirtæki risu en borgin varð illa úti í kreppunni á níunda áratugnum.  Borgarbúar verða enn þá að búa við að taka neyzluvatn úr mengaðri Murray-ánni og framtíðarþróun borgarinnar byggist að mörgu leyti á því, hvort tekst að finna aðra lausn á vatnsveitumálunum.

Aðrar helztu borgir fylkisins eru:  Whyalla, Mount Gambier, Port Augusta, Port Pirie og Gawler.

Efnahagslífið.  Allt frá upphafi hefur verið á brattann að sækja fyrir íbúa Suður-Ástralíu.  Takmarkaðir landkostir hafa alltaf verið Þrándur í Götu.  Skortur á vatni og síðbúnar uppgötvanir náttúruauðæfa hafa tafið fyrir hagstæðri efnahagsþróun.  Í þurrum norðurhlutanum er hægt að rækta takmarkaðan fjölda sauðfjár.  Hveiti og bygg, sem er ræktað sunnan Goyder-línunnar, er mikilvæg undirstaða efnahagsins sem og ávaxtaræktun á svæðinu við Murray-ána, þar sem áveitum er beitt.  Þar er mikið ræktað af sítrusávöxtum og u.þ.b. 60% af öllum vínberjum Ástralíu.  Ræktun vínviðar og framleiðsla víns er orðinn veigamikill og mikilvægur atvinnuvegur, enda koma góð vín frá Ástralíu.  Vínræktin hefur aukizt mjög í dölunum Barossa, McLaren, Coonawarra og Clare og útlit er fyrir góðan árangur á nýjum svæðum í Adelaid-hæðunum.

Margar borgir Ástralíu fá gas frá Gidgealpa-Moomba-lindunum og miðlungsgóð kol frá Leigh Creek eru notuð til að framleiða raforku.  Rúmlega 190 miljónir tonna járngrýtis hafa verið grafin upp úr Middleback-fjallgarðinum á efri Eyre-skaganum (2,3 miljónir tonna 1992).  Hvítir ópalar frá Andamooka og Coober Pedy eru eftirsóttir erlendis.  Mikil verðmæti liggja í úraníumbirgðunum í jörðu við Olympic-stífluna við Roxby Downs, þar sem hefur einnig fundizt gull, silfur og kopar í miklu magni.  Andóf gegn notkun kjarnorku til rafmagnsframleiðslu hefur dregið verulega úr nýtingu úraníumnámanna.

Whyalla og Port Pirie eru mikil iðnaðarsvæði (m.a. járn og stál), einnig Port Augusta og Adelaide-Elizabeth, sem er miðstöð bílaframleiðslu og þar er Port Stanvac-olíuhreinsunarstöðin.  Framleiðsla vefnaðarvöru, fatnaðar, olíuvöru, elektrónískra- og nákvæmnistækja og skógerð eru líka mikilvægar atvinnugreinar.  Skömmu fyrir aldamótin var hafin smíði kafbáta og stefnt var að gera Adelaide að alþjóðlegri fjármálamiðstöð.

Stjórnsýsla.  Þing fylkisins starfar í tveimur deildum.  Í efri deildinni starfa 22 þingmenn og í hinni neðri 47.  Fylkið fékk sjálfstjórn 1856 og var í farabroddi félagslegra og stjórnmálalegra framfara fram að aldamótunum 1900.  Þar fengu konur kosningarétt fyrr en í öðrum fylkjum, fríu menntakerfi og skólaskyldu og samningsrétti verkafólks var snemma komið á.  Í kjölfar heimskreppunnar á fjórða áratugi 20. aldar tók við íhaldssöm stjórn Frjálslynda þjóðarflokksins (LCL), sem hélt velli í 32 ár.  Í stjórnartíð flokksins eftir síðari heimsstyrjöldina upplifðu íbúar fylkisins mikla efnahagslega uppsveiflu.  Stjórn Verkamannaflokksins undir stjórn Don Dunstan (1970-79) mótaði stefnuna í nútímavæðingu fylkisins, sem fól í sér miklar breytingar.  Á níunda áratugnum tók við krepputími og framfaraskrefin urðu styttri.  Fjármálastofnanir urðu gjaldþrota og ýmis hneykslismál og spilling kom upp á yfirborðið.  Atvinnuleysi jókst gífurlega.

Sagan.  Samkvæmt skráðum heimildum rannsakaði áhöfn hollenzks skips, Gulden Zeepaard, strandlengju Suður-Ástralíu vestan Leeuwin-skaga árið 1627.  Tveimur öldum síðar birti Charles Sturt niðurstöður tveggja rannsóknarleiðangra sinna inni í landi í núverandi fylki.  Hann mærði svæðin, sem hann kannaði svo mjög, að fylgjendur Wakefield-áætlunarinnar um landnám í Ástralíu ákváðu að Suður-Ástralía væri upplagður staður fyrir tilraunanýlendu.  Þessi áætlun var hugarfóstur og kom úr penna Edward Gibbon Wakefield í „Bréfi frá Sydney”, sem hann skrifaði í rauninni í fangelsi í Englandi 1829.  Þessi áætlun var byggð á grundvelli frjálshyggju og frjálsum landnemum, sem yrðu að greiða fyrir landið, sem þeir næmu, eða vinna sem verkamenn ólíkt því, sem gerðist í Nýja Suður-Wales, þar sem landi var úthlutað frítt.  Þótt þetta kerfi næði ekki fram að ganga vegna efnahagsþróunarinnar, sem Wakefield spáði, festu hugmyndir hans um frjálst efnahagskerfi, trúfrelsi og innflutning fjölskyldna varanlegar rætur í hugum fólksins, sem settist að á þessum slóðum.  Hugmyndirnar um sölu lands komust líka til framkvæmda í Nýja Suður-Wales.

Meirihluti landnema í Nýja Suður-Wales kom frá fátækrahverfum nýju iðnaðarborganna í Englandi eða Írlandi en tæplega 70% landnema í Suður-Ástralíu komu úr sveitahéruðum Suður-Englands.  Margir þýzkir mótmælendur (lúterstrúar) fluttust til Suður-Ástralíu vegna trúfrelsisins, sem boðað var í áætluninni.

Árið 1842 var orðið ljóst að tilraunin hafði mistekizt.  Brezka krúnan tók völdin og skipaði landstjóra, Sir George Grey, sem hóf hina löngu baráttu fyrir tilveru nýlendunnar.  Smám saman batnaði ástandið og árið 1901 varð Suður-Ástralía að fylki í Sambandsríkinu.

 TIL BAKA     Ferðaheimur - Garðastræti 36 - 101 Reykjavik - info@nat.is - Heimildir            HEIM