|
„Saga
Myanma hefst í Tagaung” segir gamall málsháttur.
Hann er byggður á stofnun kongungsríkis á fimmtu öld fyrir
Krist í Tagaung, þorpi við efri hluta Irawadifljótsins, u.þ.b. 160
km norðan núverandi Mandalay. Fimmtíu
konungar af sömu ætt ríktu í Tagaung þar til tatarar réðust inn
í landið úr norðri og lögðu það undir sig.
Afkomandi síðasta konungsins í Tagaung flúði suður til Sri
Khettara, í grennd við núverandi prome (320 km nv Rangun), og stofnaði
nýtt konungsríki meðal Pyu-ættbálksins, forfeðra núverandi Búrmana.
Um svipað leyti settist hópur Mon-Kmera frá Indlandi að í óshólmum
Irawadi. Þetta fólk, sem
var annaðhvort kallað Mon eða Talaing (indverska: Telegana), kom með
búddatrúna með sér.
Á
fyrstu öld fyrir Krist urðu innbyrðis ágreiningur og aðsteðjandi
ógnir til þess, að konungsríki Pyu komst undir stjórn Mon.
Frændi 27. Pyu-konungsins safnaði dreifðum hópi landa sinna
saman og leiddi þá í tólf ára göngu til Pagan í Mið-Myanma, þar
sem annað fólk af ættbálki Pyu hafði setzt að.
Þar varð til hin fræga Paganhöfðingjaætt.
Mestur konunga hennar, hinn 42. (Anawrahta), ríkti á mesta blómaskeiði
ríkisins á 11. öld.
Innrás
Mongóla á 13. öld olli endalokum Paganríkisins, þegar fimmtugasti
konungur hennar sat að völdum. Ríkið
skiptist í lítil furstadæmi. Avahöfðingjaættinni,
með aðsetur í Ava (nærri núverandi Mandalay; 1364-1555), tókst að
sameina ríkið á ný. Næstu
tvær aldirnar á eftir ríkti Toungoo-höfðingjaættin (1486-1752).
Mestur konunga hennar var Bayinnaung (1651-1681).
Honum tókst að gera Búrma að öflugasta og virtasta ríki
SA-Asíu. Árið 1767 kom
til styrjaldar við nágrannaríkið Tæland og meðal stríðstjóna
var eyðilegging borgarinnar Ayudhia (Ayutthaya) í Tælandi.
Á
þessu tímabili hafði Mon-höfðingjaættinni tekizt að endurreisa ríki
sitt í Pegu og Toungoo-ættin missti völd sín.
Undir stjórn Alaungpaya konungs í Shwebo (norðan Mandalay) tókst
Búrma að ná fyrri yfirburðum árið 1752.
Monættin rak landvinningastefnu og lagði m.a. undir sig Arakan
(1785) og Manipur og Assan (1819). Misklíð
milli uppreisnarmanna á þessum svæðum leiddi til árekstra við
Breta í Indlandi. Þrjár
styrjaldi milli Búrmana og Breta, 1824-26, 1852 og 1885, leiddu til ósigurs
Búrmana og innlimun landsins í Bretaveldi.
Árið 1886 fluttu Bretar síðasta konung Mon-ættarinnar,
Thibaw (1878-1885), til Indlands, þar sem hann lézt árið 1916, og
gerðu landið að indversku héraði.
Árið
1937 fékk Myanma eigin stjórnarskrá og var aðskilið frá Indlandi.
Fimm árum síðar fóru Bretar brott áður ein Japanar gerðu
innrás. Japanar hersátu
landið í fjögur ár og á meðan tókst 30 ungum Búrmönum að afla
sér menntunar í hernaði í Japan, sem var nýtt til uppbyggingar hers
landsins að hersetunni lokinni. Búrmanar
voru hliðhollir Japönum í upphafi stríðsins en í lok þess gegnu
þeir til liðs við bandamenn. Bretar
réðu landinu eftir að hafa hrakið Japana á brott 1945, en leiðtogi
Búrmana, Bogyoke Aung San, hóf harða baráttu fyrir sjálfstæði
landsins. Hann var forseti
leppstjórnar Breta. Skömmu
áður en Búrma lýsti yfir sjálfstæði myrtu fylgjendur þess forsætisráð-herra,
sem var við völd fyrir stríð, Bogyoke og flesta ráðherra hans.
Hinn 4. janúar 1948 var lýst yfir sjálfstæði landsins eftir
blóðug átök við kommúnista og minnihlutahópa (kara, shan, kachin,
mon o.fl.). Á sjötta áratugnum
tókst að lægja þessar ófriðaröldur í landinu.
Hinn 2. maí 1962 stýrði Ne Win hershöfðingi (einn þrjátíumenninganna)
valdatöku hersins til að hindra skiptingu landsins í kjölfar sjálfstæðiskrafna
minnihlutahópanna. U Nu
forsætisráðherra og fleiri framámenn landsins voru hnepptir í
stofufangelsi til árisins 1966. U
Nu reyndi árangurslaust að velta herstjórn-inni úr sessi 1971-72.
Ne
Win stjórnaði undir kjörorðunum „Leiðin til sósíalisma”.
Hann vildi þjóðnýta alla mikilvægustu atvinnuvegi landsins,
þ.á m. alla einkaverzlun. Foringjar
í hernum settust í allar lykilstöður ríkisrekstrar og viðskipta.
Eini löglegi stjórnmálaflokkurinn var hinn nýstofnaði „Búrmanski
sósíalistaflokkur”. Árið
1973 sögðu Ne Win og aðrir háttsettir foringjar í miðstjórn
flokksins sig úr hernum til að koma borgaralegu yfirbragði á stjórn
landsins. Hinn 2. marz
1974, 12 árum eftir valdatöku hersins, leysti Ne Win herstjórnina upp
og skipaði nýja á vegum flokksins. Árinu áður hafði hann fengið nýja stjórnarskrá samþykkta
í þjóðaratkvæðagreiðslu. Samkvæmt
henni er æðsta valdastofnunin þjóðþingið (Pyithu Hluttaw), þar
sem 475 þingmenn starfa (451 til 1981).
Þjóðernislegir minnihlutahópar eiga þar líka fulltrúa, en
það hefur ekki nægt til að draga úr kröfum kara, kachin, shan og
mon til sjálfstæðis.
Ríkisstjórnin
leggur megináherzlu á baráttuna gegn kommúnisma í landinu.
Kommúnista er aðallega að finna í grennd við kínversku
landamærin. Hvað sem því
líður rekur Búrma vinsamlega utanríkisstefnu gagnvart Kína, Víetnam
og öðrum ríkjum. Áherzla
er lögð á sjálfstæði þjóðarinnar, hlutleysi og afskiptaleysi,
þegar um innanríkismál annarra þjóða er að ræða.
Búrma var meðal þeirra þjóða, sem hvöttu til stofnunar
samtaka þjóða utan Austur- og Vesturblokkanna.
Þegar kom að fundi æðstu manna hverrar þjóðar þessara
samtaka í Havana á Kúbu í september 1979, sagði Búrma sig úr þeim
á þeirri forsendum, að einstök ríki misnotuðu þau sér til framdráttar.
Landið
er nokkurs konar dempari milli fjandþjóðanna Indlands og Kína og
milli kommúnistaríkja Indókína (Laos, Víetnam) og ASEAN-landanna
(Malasía, Singapúr o.fl.), þannig að það gegnir mikilvægu
hlutverki með viðhaldi friðar innanlands.
Sósíalisminn í Búrma er blanda af marxisma, þjóðernissósíalisma
og þrautseigju og þolinmæði búddismans.
Búrma er aðili að Sameinuðu þjóðunum, þar sem Búrmaninn
Sithu U Thant var aðalritari 1961-1970. |
