Síle stjórnsýsla menning,
Flag of Chile


SÍLE
STJÓRNSÝSLA og MENNING
.

.

Utanríkisrnt.

Booking.com

Lítt rofin saga þingbundins lýðræðis hófst í Síle árið 1821 og landið var og er rómað fyrir pólitískt frelsi, þótt herinn hrifsaði völdin 1973 og héldi þeim til 1990 undir stjórn Augusto Pinochet Ugarte, hershöfðingja.  Þetta einræðistímabil er hið lengsta í sögu landsins.  Landinu er stjórnað í samræmi við stjórnarskrána frá 1981.  Pinochet lét breyta stjórnarskránni frá 1925 og efndi til þjóðaratkvæðagreiðslu um hana.  Nýja stjórnarskráin kvað á um forsetaveldi og gerði honum kleift að halda völdum til 1990.  Forsetinn skipar ráðherra ríkisstjórna, sem njóta algerrar þinghelgi og bera ábyrgð gagnvart honum einum.  Forsetaframbjóðandi skyldi valinn af herstjórninni og fá samþykki í þjóðaratkvæðagreiðslu, sem gæfi honum heimild til setu til ársins 1997.  Herinn tilnefndi Pinochet, sem var hafnað 1988.  Fyrstu forsetakosningarnar eftir valdatöku hersins voru haldnar í desember 1989.

Þingið var rofið við hallarbyltinguna 1973 og herstjórnin tók að sér löggjafarvaldið með aðstoð löggjafarráðs.  Nýja stjórnarskráin gerði ráð fyrir tveggja deilda þingi, öldunga- og fulltrúadeild, sem skyldi kosið í beinum kosningum, en það var ekki kallað saman fyrr en eftir kosningarnar 1989.

Forseti landsins skipar dómara og saksóknara hæstaréttar og áfrýjunardómstóla í samræmi við tillögur hæstaréttar.  Dómsmálaráðuneytið ræður þá til lífstíðar á sama hátt og dómara á lægri dómstigum.

Landið skiptist í 12 stjórnsýslueiningar auk höfuðborgarinnar, Santiago.  Héruðin skiptast í sýslur, sem síðan skiptast í sveitarfélög.  Forsetinn skipar héraðsstjóra, sem stjórna með aðstoð héraðsráða.  Forsetinn skipar einnig sýslumenn og sveitarstjórar eru í fararbroddi sveitastjórna.  Forsetinn skipar borgarstjóra stórborga.  Sveitarstjórnarmenn eru kosnir í beinum kosningum til fjögurra ára í senn.

Þegar herstjórnin hefti alla starfsemi stjórnmálaflokka í september 1973 og bannaði marxíska flokka, náði starfsemi þeirra yfir allt pólitíska litrófið frá hægri til vinstri.  Lengst til hægri var Þjóðarflokkurinn (Partido Nacional), sem var sameiningarflokkur fyrrum Frjálslynda- og Íhaldsflokksins, Róttækra demókrata og hægri vængs Róttæka flokksins, sem klauf sig frá honum 1969.  Miðflokkurinn var Kristilegir demókratar, stærsti flokkurinn eftir kosningarnar 1965.  Róttækir sósíaldemókratar voru miðflokkur embættismanna til 1965, þegar hann hallaði sér til vinstri.  Helztu vinstri flokkarnir voru Sósíalistaflokkurinn og Kommúnistaflokkurinn, sem dansaði eftir sovézkum línum.  Nokkrir hópar marxista voru fylgiflokkar vinstri flokkanna, þ.m.t. Vinstri byltingarhreyfingin.

Pinochet losaði svolítið um höftin eftir 1980 og nokkrir pólitískir útlagar fengu að snúa heim næsta ár.  Hægri menn fylktust um Bandalag demókrata.  Miðflokkarnir sameinuðust í Sameiningarflokki demókrata undir forystu fyrrum Kristilegra demókrata.  Leiðtogar vinstri manna, sem höfð verið útlægir, mynduðu Samrunaflokk sósíalista, sem sameinaðist Sósíalistaflokki Síle árið 1983, og Þjóðarhreyfingu demókrata, sem var undir stjórn Kommúnistaflokks Síle.  Kristilegi demókrataflokkrurinn var ófús til samstöðu með Samrunaflokki sósíalista um andstöðu við Pinochet og greindi sig frá hægri og vinstri flokkunum.  Þessi afstaða veikti andstöðuna.  Sameiningarflokkur demókrata og Þjóðarhreyfing demókrata leystust upp 1985.

Í þjóðaratkvæðagreiðslunni 1988 sameinuðust 16 mið- og vinstri flokkar undir heitinu Krafan um nei, sem varð stærsti andstöðuflokkurinn eftir ósigur Pinochets og var skírður Sameinaði lýðræðisflokkurinn.  Í júlí 1989 voru stjórnarskrárbreytingar, sem ríkisstjórnin vann að með andstöðuflokkunum, samþykktar í þjóðaratkvæðagreiðslu.  Meðal breytinganna var grein 8, sem bannaði marxíska flokka.  Tveimur mánuðum síðar tilkynnti stjórnin, að öllum pólitískum útlögum væri heimilt að snúa heim með ákveðnum skilyrðum.


Menntun.  Menntakerfi landsins byggist að mestu á hinum frönsku og þýzku frá 19. öld og í hávegum haft í Rómönsku-Ameríku.  Frí skólaskylda er 8 ár síðan koma fjögurra ára framhalds- eða verkmenntaskóli og æðri menntastofnanir.  Langflest börn njóta frummenntunar, enda er ólæsi lítið (4%) meðal fólks, sem er eldra en 12 ára.  Eftir valdatöku hersins urðu skólayfirvöld að fylgja reglum stjórnarinnar varðandi fræðslu í kristnifræðum og predika andmarxískar kenningar.  Trúar- og þjóðernishópar reka einkaskóla, sem eru vel sóttir.

Háskólamenntun í Síle nýtur talsverðs álits í Rómönsku-Ameríku.  Ríkisháskólinn (1738) er rekinn í Santiago, Arica, Talca og Temuco.  Santiagoháskóli og Federico Santa Maria-tækniháskólinn í Valparaíso eru reknir eftir þýzkri fyrirmynd.  Einkareknir háskólar eru Katólski háskólinn í Santiago, Katólski háskólinn í Valparaíso, Norðurháskólinn í antofagasta, Concepción-háskóli og Suðurháskólinn í Valdivia.

Heilbrigðis- og velferðarmál.  Vinnu- og velferðarlöggjöf þróaðist fyrr í Síle en öðrum rómönskum löndum Suður-Ameríku.  Snemma á 20. öldinni voru sett lög um samninga á vinnumarkaði og heilbrigðis- og tryggingamál launþega.  Síðan þessi lög voru sett hefur verið keppt að frekari umbótum á vinnulöggjöfinni og að því kom, að allir launþegar nutu þjónustu Tryggingarstofnunar ríksins, sem er fjármögnuð með framlagi vinnuveitenda, launþega og ríksins.  Eftir 1973 breytti herstjórnin almenna tryggingakerfinu í einkasöfnunarsjóð launþega, sem nýttur er til fjárfestingar í einkafyrirtækjum.

Á fyrri hluta 20. aldar þróaðist heilsugæzla hratt og vel í anda stefnu stjórnvalda.  Menntuðu starfsfólki, velbúnum sjúkrahúsum, og stofnunum fjölgar stöðugt, þannig að dregið hefur úr dánartíðni og barnadauða, berklum hefur verið útrýmt og náðst hefur stjórn á smitsjúkdómum.  Á valdatíma Pinochet hófst einkavæðing heilbrigðiskerfisins árið 1980.

Menning.  Sameiginleg tunga og saga hefur skapað eina menningu í landinu, sem indíánar deila líka með þjóðinni, þótt þeir eigi sér eigin menningu og hefðir, sem þeir rækta jafnframt.  Sílémenn hafa ætíð unað minnihlutahópum ræktun eigin menningar og trúarbragða.  Líkt og víða annars staðar í Rómönsku-Ameríku halda íbúarinir margar litríkar, þjóðlegar og staðbundnar hátíðirár hvert, sem draga til sín gesti víð að.

Listir.  Bókmenntir, einkum ljóðagerð, er meðal mest áberandi skapandi lista í landinu.  Ljóðskáldin Gabriela Mistral og Pablo Neruda fengu Nóbelsverðlaunin 1945 og 1971 og ljóð Vincente Huidobro og Nicarnor Parra (20. öld) eru kunn víða um hinn rómanska heim.  Skáldskapur hefur átt erfitt uppdráttar, líklega vegna þess, hve hann er staðbundinn.  Manuel Royjas naut nokkurrar alþjóðlegrar hylli á sjötta og sjöunda áratugnum og síðar skáldverk Isabel Allende.

Listalíf er hvað líflegast í Santiago og mestu menningarviðburðirnir eiga sér stað milli marz og nóvember.  Frægusti tónlistarmaður landsins hefur löngum verið píanóleikarinn Claudio Arrau.  Tónskáld eins og Enrique Soro og Juan Orrego eru kunnir um Rómönsku-Ameríku en lítt annars staðar.  Synfóníuhljómsveit landsins og fleiri tónlistarhópar halda uppi merki evrópskrar tónlistar.  Borgarballettinn og óperan auk háskólaballettsins flytja listdans og óperur.  Ljóðasöngvar voru vinsælir á sjöunda og fyrri hluta áttunda áratugarins (Violeta Parra †1969).

Höfuðborgin er einnig vettvangur flestra listaverzlana og listagallería landsins.  Nafntogaðir myndlistarmenn voru og eru fáir og einna hæst ber listmálarann Roberto Matta Echaurren og myndhöggvarann Marta Colvin.

Menningarstofnanir eru víða en flestar í Santiago.  Í söfnum höfuðborgarinnar er mikið úrval listaverka frá öllum sögulegum skeiðum, og þar er gott náttúrugripasafn og Þjóðminjasafnið, sem er mjög áhugavert, og Náttúruvísindasafnið.  Þjóðarbókhlaðan er meðal hinna stærstu í Rómönsku-Ameríku.

Afþreying.  Víða er hægt að stunda ýmsar íþróttir líkt og í vestrænum löndum.  Strendurnar við Kyrrahafið eru margar og fagrar en sjórinn er víðast of kaldur til baða.  Helzti baðstaður landsins er Vina del Mar og Vatnasvæðið laðar til sín æ fleiri gesti.  Knattspyrna er þjóðaríþróttin líkt og í öðrum löndum Rómönsku-Ameríku.  Skíðaíþróttin er víða iðkuð uppi í fjöllum (Portillo og Farellones ófjarri Santiago og skíöasvæði í grennd Chillán í suðurhlutanum).

Fjölmiðlar.  Vegna þess, hve margir landsmenn eru læsir, er útgáfa dagblaða og tímarita fjölbreytt.  Fyrir valdatöku hersins 1973 gáfu hér um bil öll stjórnmálasamtök landsins út málgögn en eftir þann tíma var sett á strong ritskoðun og einungis fjölmiðlar, sem gagnrýndu ekki ríkisstjórnina, fengu að starfa.  Eftir 1981 var óheft bókaútgáfa leyfð nema efnið væri á marxískum nótum.  Útvarps- og sjónvarpsstöðvar einbeittu sér að því að beina athygli almenninga frá döpru efnahagslífinu og pólitískum vandamálum.  Þessar stöðvar hafa frá upphafi verið reknar af háskólunum á hörðum viðskiptagrundvelli.  Árið 1967 var stofnað ríkisútvarp og sjónvarp, sem var óspart notað til áróðurs.

 TIL BAKA     Ferðaheimur - Garðastræti 36 - 101 Reykjavik - info@nat.is - Heimildir            HEIM