Kíótó er meðal þægilegustu borga í heimi.  Hún er eina stórborg Japans, sem kom ósködduð úr síðari heimsstyrjöldinni.  Þar er aragrúi húsa úr timbri, bæði veraldlegra og til andlegra iðkana.

Shinkansenhraðlestin brunar frá Tókíó til Kíótó á tæpum þremur klst., hraðlestin frá Ósaka 40 mín. og frá Kobe 1 klst.  Stöðugar rútuferðir frá alþjóðaflugvellinum í Ósaka til stóru hótelanna í borginni.
Á jarðhæð Kíótóturnsins eru skrifstofur JNTO.  Þar er starfsfólk, sem talar erlend tungumál og mikið um upplýsingaefni um borgina, s.s. um gististaði, sem bezt er að láta bóka þar.  Lendi fólk í tungumálaerfiðleikum í borginni er hægt um vik, að hringja í JNTO (371-0480).  JNTO annast líka milligöngu um heimsóknir á japönsk heimili.

Auk korts af borginni er hentugt að verða sér úti um mánaðarlegan upplýsingabækling, Kyoto Monthly Guide, sem menntamálaráðuneytið gefur út.  Þar koma fram upplýsingar um allar aðaluppákomurnar í borginni.

Líkt og annars staðar í Japan er óhugsandi að komast leiðar sinnar án korts af borginni.  Auk JNTO-kortsins er gott að hafa áætlanir strætisvagna og neðanjarðarlesta við hendina.

Nokkur rútufyrirtæki bjóða hálfsdags skoðunarferðir um borgina.  Einnig ferðir til að fylgjast með skarfaveiðum í ánni Oi.

Kíótó hefur nokkrum sinnum brunnið til grunna en var ætíð byggð upp skjótt aftur og yfirbragð hennar er ákaflega líflegt.  Endurnýjunin hverju sinni er lýsandi dæmi um þrótt og þrautseigju íbúanna.  Tíu árum eftir að stjórnsetur landsins var flutt frá Nara til Nagaoka, lét Kammu keisari byggja hér upp höfuðborg hins nýja ríkis árið 794.  Fyrst hét hún Heiankyo (höfuðborg friðarins), síðan Miyako (keisarasetur) og að Meiji-umbótunum loknum fékk hún núverandi nafn Kíótó (höfuðborg).

Mikilvægi borgarinnar var óstöðugt um aldir, líkt og veldi keisaranna.  Þrátt fyrir óstöðugleikann og mismunandi pólitíska stöðu keisaranna, voru þeir synir sólgyðjunnar Amarerasu-omikami og þar með andlegir leiðtogar, hvað sem stjórnmálaástandi leið.  Því dafnaði Kíótó sem andleg menningarmiðstöð landsins eins og enn þá vottar fyrir.

Viðskiptalífið í þessari fimmtu stærstu borg landsins varpar nokkrum skugga á gamalgróna stöðu hennar, þannig að nokkra fyrirhöfn kostar að komast til botns í henni.  Íbúar Kíótó standa þó vörð um margar gamlar hefðir, sem laða u.þ.b. 10 millj. gesta til borgarinnar ár hvert.  Mörg hundruð shinto-hofa og rúmlega þúsund búdda-hof eru í borginni og u.þ.b. 30 þeirra eru aðalhof hinna ýmsu greina búddatrúarinnar í landinu.  Mörg þeirra eru þjóðarminnismerki.  Við lauslega skoðun virðast þessi hof vera samansafn bygginga, höggmynda, málverka og listilegra garða, sem gleðja augað.  Þýðing þeirra er samt miklu djúpstæðari sé litið til tengsla þeirra við menningu (ekki sízt hina trúarbragðalegu) alls landsins.  Það er gott að hafa þá skilgreiningu bak við eyrað, þegar listafjársjóðirnir eru skoðaðir.

Sjá nánari upplýsingar um shinto- og búddatrú og hofin í sérskrá um trúarbrögð heimsins.

Tré er aðalefnið, sem iðnaðar- og listamenn vinna úr í Japan.  Japanar dást að árstíðaskiptum og mismunandi litadýrð trjánna.  Þeir nota tré til húsbygginga og skera úr því guðamyndir.

Flestir skoðunarstaðir í Kíótó krefjast aðgangseyris.  Hofin og söfnin opna um níuleytið og loka um fimmleytið.  Fólk þarf að fara úr skónum við innganginn og snúa tám þeirra frá altarinu, þegar farið er inn í hof.  Einnig þarf að gæta þess að ganga þar hljóðlega um.

Beint norður af aðalbrautarstöðinni eru Nishi Hongan-ji og Higashi Hongan-ji hofin.  Higashi Hongan-ji var upprunalega reist árið 1602 af Judo-shinshu-reglunni.  Það var oft endurbyggt eftir skemmdir, síðast 1859.  Almenningi er aðeins leyfður aðgangur að aðalsalnum og stofnandasalnum.  ** Nishi Hongan-ji hofið, sem sama trúarreglan reisti, er einnig lokað almenningi að mestu.  Panta þarf skoðunarferðir um þessi hof fyrirfram hjá skrifstofum þeirra.

*Toji-hofið, sunnan Nishi Hongan-ji, handan brautarsporanna, var stofnað árið 796.  Árið 823 var það afhent stofnanda Shingon-reglunnar, Kobo-daishi.  Aðalsalurinn er einn hinn stærsti slíkur í búddahofi í Japan.  Einnig er áhugavert að skoða hina 56 m háu pagódu og stofnendasalinn.  Vestan Toji, handan árinnar Katsura,  er keisarahöllin Katsura (panta skoðun fyrirfram).

Austan aðalbrautarstöðvarinnar og handan árinnar Kamo er *Sanjusangen-do (reist 1164), sem varð að endurbyggja árið 1266 eftir eldsvoða.  Nafn hofsins, Sanju-san (þrjátíuogþrír), er dregið af 33 milliherbergjum milli burðarsúlnanna.  Mesta listaverkið í því er tréstytta af hinum sitjandi Kannon með hendurnar 1000.  Beggja vegna hennar eru 28 yngri og 1001 aðrar minni styttur.  Sunnan þessa hofs, við Inari brautarstöðina, er *Fushimi-Inari-hofið (711) með rauða hliðinu, sem er við innganginn í hinn stóra Maruyama-lystigarð (fallegur blómi kirsuberjatrjáa í maí).  Lengra til norðausturs í garðinum er eitt stærsta hofsvæði landsins.  Fyrsta hofið þar var reist árið 1211 (Jodo-reglan) en það brann eins og svo mörg síðar, sem voru ætíð endurreist.  Núverandi byggingar eru frá árinu 1639.  Aðalsalurinn er helgaður stofnanda reglunnar, Honen Shonin.

Austan miðborgarinnar, handan Kamo-ár, í Okazaki-garðinum, er Listasafn Kíótó (fallegar rúllumyndir og málaðir veggskermar; skiptisýningar samtíðalistar) og Nýlistasafnið (aðallega japanskir samtíðarlistamenn).  Þar er og að finna ráðhúsið og dýragarð.

Enn austar, við rætur skógi vaxinna hæða, er Nanzen-ji-hof Rinzai-reglunnar.  Núverandi byggingar eru eftirmyndir frá Tokugawa Ieyasu-tímanum.  Í aðalbyggingunni eru athyglisverðar, málaðar rennihurðir.  Af veröndinni er gott útsýni yfir Zen-garðinn (frá f.hl. 17. aldar).  Í grenndinni er fjöldi hofa, sem gerir fólki erfitt um vik að átta sig.

Skammt norðan Listasafns borgarinnar og Nýlistasafnsins, hinum megin við stóru Kíótó Kaikan-bygginguna, er Jeian-hofið, sem var byggt árið 1895 til minningar um 1100 ára afmæli borgarinnar, stofnanda hennar, Kammu keisara, og síðasta keisarann, sem bjó í borginni, Komei.  Hofið er smækkuð mynd af fyrstu keisarahöllinni (794).  Bak við hofið er fallegur landslagsgarður, þar sem kirsuberjatrén blómstra í apríl og sverðliljur í júní.

Rúmlega 1,5 km norðan Nanzen-ji-hofsins eru hofin Honen-in og Anraku-ji, sem tilheyra Jodo-reglunni.  Aðalsalur hins síðarnefnda líkist helzt sölum lítilla hofa, sem voru algeng í sveitum landsins.  Í grennd við það er stór grafreitur.  Við hofið er einnig áhugaverður sandgarður.  Í aðalsölum beggja hofanna er vert að líta á líkneski af Búdda og Bodhisattva (e.t.v. frá 10.öld).

Nokkur hundruð metrum norðar er *Ginkaku-ji-hofið (Silfurhofið).  Það var reist sem sveitarbústaður fyrir Ashikaga Yoshimasa árið 1482 og breytt í hof að honum látnum.  Silfurhúðun þess var aldrei að fullu lokið.  Hofgarðurinn fagri var gerður á 15.öld.

Vestantil í miðborginni lét Tokugawa Ieyasu, stofnandi síðustu herstjóra-ættarinnar, reisa *Nijo-höllina (Nijo-jo), sem var bústaður hans um tíma.  Innviðir hallarinnar skemmdust að hluta í bruna, en Nono-maru-salurinn, einn þeirra, sem skemmdist ekki, er skreyttur frábærum veggmyndum eftir hinn fræga málara Kano Tanyu.

Gamla keisarahöllin (Kyoto Gosho), skammt norðan borgarmiðjunnar, var aðsetur 26 ráðamanna frá því að Kammu keisari lét reisa hana 794 fram að Meiji-endurbótunum á 19.öld.  Hallarbyggingarnar skemmdust oft í eldi.  Núverandi byggingar, sem voru byggðar í strangklassískum stíl árið 1855, standa innan hárra múra í keisaragarðinum (84 ha).  Höllin og umhverfi hennar er opin til skoðunar mánudaga til föstudaga kl. 10:00 og 14:00 og laugardaga kl. 10:00.  Gestir verða að gera vart við sig hjá umsjónarmönnum (í norðvesturhluta garðsins) a.m.k. hálftíma fyrir upphaf skoðunarferðanna.  Í stóra viðhafnarsalnum (Shishin-den) voru haldnir nýársfagnaðir og keisarar krýndir.  Mörg frábær málverk eru til sýnis í höllinni.

Í norðurhluta borgarinnar eru nokkur áhugverð hof.  Shimogamo-hofið og Kamigamohofið eru nærri austurbakka Kamoárinnar, sem Takanoáin rennur í aðeins sunnar.  Hinn 15. maí ár hvert standa bæði hofin fyrir 'Aoi-matsuri'-hátíð (m.a. skrúðgöngur fólks í sögulegum búningum).  Vegalengdin á milli þeirra er u.þ.b. 3 km og upplagt að líta inn í grasagarðinn á milli þeirra í leiðinni.

Vestan grasagarðsins er *Daitoku-ji-hofið, einn aðalhelgidóma Rinzaireglunnar.  Margar fegurstu bygginga þess eru frá 15. öld en flestar eru frá 16.- og 17. öld.  Árið 1599 annaðist frægur temeistari, Senno Rikyu, byggingu tveggja hæða aðalhliðsins Sammon.  Í sölum hofsins eru fallegar vegg- og loftmyndir og Búdda-líkneski.  Daisen-in-hofið, sem er líka á aðalhofsvæðinu, er merkilegt fyrir víðfrægan *Zen-garð frá 16.öld.

Vestar er  *Kinkaku-ji-hofið (Gyllta hofið), sem var fyrst byggt árið 1394 en brann til grunna 1955 og var endurreist.  Það stendur í mjög fallegu umhverfi við lítið vatn.

Suðvestan þess er fallegt hof, Ryoan-ji, með falllegum *Zen-garði, þar sem allur hávaði er bannaður.

Í vesturhluta borgarinnar eru einkum þrjú hof, sem fólk ætti ekki að láta fara fram hjá sér.

Koryu-ji-hofið var stofnað árið 622.  Það, ásamt fyrirlestrasal þess, er elzta timburmannvirki borgarinnar frá árinu 1165.  Þar eru þrjár gamlar styttur:  Sitjandi Búdda, þúsundhanda Kannon og Fukukenjaku-Kannon.

Tenryu-ji-hofið (aðeins vestar; byggt árið 1900) er þekkt fyrir garð sinn.  Handan árinnar Katsura, sunnan Tenryu-ji, er Saiho-ji-hof Rinzai-reglunnar, sem var stofnað á 12.öld og endurnýjað af prestinum og garðyrkjumanninum Muso-kokushi árið 1339.  Í fögrum Zen-garðinum umhverfis hofið er vogskorið vatn og tehús.  **Garðurinn er kunnur fyrir u.þ.b. 40 mosategundir, sem sumir nefna hofið eftir, 'Kokedera' eða Mosahof.  Daglega er einugis 200 gestum leyft að skoða hofið.  Því verða þeir, sem ætla að skoða það að senda inn skriflega umsókn með þriggja mánaða fyrirvara.