Fyrstu
skriflegar heimildir (7. og 8. öld e.Kr.) eru frá 'Nara'-tímanum.
Ţćr lýsa komu hins frábćra fyrsta keisara landsins, Jimmu,
áriđ 660 f.Kr. Hann kom
af himnum ofan og heimildirnar skýra tengsl hans viđ hina himnesku sólgyđju
Amaterasu-omikami.
Frumbyggjar
landsins gerđu leirker ţegar áriđ 10.000 f.Kr.
Ćttbálkar í illađgengilegum dölum Honshu-eyjar bundust fyrst
lauslegum böndum nálćgt 300 e.Kr. undir forystu Yamatai.
Međ vaxandi völdum fólksins í grennd núverandi borgar 'Nara'
er fyrst hćgt ađ tala um Japana sem ţjóđ.
Taliđ
er ađ íbúar Japanseyja séu allflestir komnir af mongólum, sem komu
til eyjanna um Kóreuskagann. Ađrar
kenningar telja fólkiđ eiga ćttir sínar ađ rekja til Suđaustur-Asíu.
Margt
í upprunalegri menningu Japana á sér rćtur í menningu kínverja.
Fyrst notuđu Japanar kínverskt letur (á tímum konfúsíanismans
og síđar, á 6.öld, á tímum búddatrúarinnar, sem blandađist
frumtrúnni, shinto).
Á
6. og 7. öldum sköpuđu öflugir og metnađargjarnir leiđtogar samfélagsform
í líkingu viđ hiđ samtíma, kínverska kerfi T'ang-höfđingjaćttarinnar.
Áriđ 710 var fyrsta stöđuga höfuđborg landsins, Nara,
stofnuđ.
Áriđ
794 fluttu höfđingjarnir setur sitt til Heiankyo (Kíótó), sem var
opinbert stjórnsetur ađ nafninu til fram til ársins 1868, ţótt
landinu vćri stjórnađ frá öđrum fjarlćgum stöđum
um aldir.
Eftir langt tímabil stöđugleika fóru völd keisaranna ađ dvína
og áhrifamiklir stórjarđeigendur međ Fujiwara-fjölskylduna í
fararbroddi réđu ţví sem ţeir vildu til loka 11.aldar.
Á Heian-tímanum, sem lauk 1185, blómstrađi menningin í
Japan. Ţá varđ til
japanska ritmáliđ 'Katakana', sem var leitt
af kínverska letrinu. Samtímis
fór menningin ađ losna undan áhrifum 'miđríkisins'.
Mikilvćgasta verk í klassísku, japönsku, óbundnu máli er lýsing
hirđfrúarinnar Murasaki Shikibu á hirđlífi Heian-tímans.
Á
12.öld dró enn úr miđstýringu ríkisins.
Ţađ voru einkum Minamoto- og Taira-ćttirnar, sem börđust
heiftúđlega um völdin. Keisarinn
varđ valdalaus og í svonefndir herstjórar ('Shogun') ríktu.
Í fararbroddi ţeirra frá 1192 var Minamoto Yoritomo,
sigurvegari úrslitaorrustunnar viđ Dannoura.
Keisaranafnbótin varđ ađeins táknrćn og Minamotoćttin stjórnađi
frá virkisborg sinni, Kamakura, u.ţ.b. 50 km suđaustan Tokyo.
Nafniđ á ţessu tímabili, 'Kamakura-tíminn' (1185-1333), er
dreginn af nafni borgarinnar. Herstjórarnir,
sem voru höfđingjar öflugustu ćtta hvers tíma, réđu í skjóli
hernađarmáttar. Samkvćmt
Bushido-heiđurslögunum síđla á 12.öld varđ til riddarastétt,
'Samurai', sem sór höfđingjunum órofa hollustu og sjálfsfórnarvilja.
Á seinni hluta 13.aldar reyndi Kublai Khan, sem hafđi lagt Kína
og Kóreuskagann undir sig međ riddaraskara sínum, ađ ná Japan undir
sig. Stríđsfloti hans,
sem hann beindi gegn ađaleyjunni Kyushu, eyddist tvisvar (1274 og 1281)
í skyndilegum fellibyljum ('Kaimikaze' = vindur guđanna).
Völd
keisarans jukust aftur um tíma en áriđ 1338 komst Ashikaga, önnur
valdamesta ćtt landsins, til áhrifa og valda.
Hún stjórnađi frá borginni Muromachi (nú Kíótó) til ársins
1573. Ţetta skeiđ er
nefnt 'Muromachi-tíminn'. Í
lok hans komu fyrstu landkönnuđir frá Evrópu ađ ströndum Japans.
Helztur ţeirra var trúbođinn Francisco de Javier, sem fćrđi
kristnina til Japans.
Sextánda
öldin einkenndist af ófriđi milli ríkisfylkjanna ('Daimiate').
Oda Nobunaga tókst ađ brjóta ţau á bak aftur og sameina
landiđ á ný. Ađ honum
gengnum hélt Toyotomo Hideytoshi verki hans áfram.
Í orrustunni viđ Sekigahara sigrađi Tokugawa Ieyasu son hans
og gerđist herstjóri í ríki sínu.
Skeiđiđ sem upp rann var nefnt 'Edo-tíminn' (1603-1868), en
Edo er hiđ gamla nafn Tokyo.
Japan
hélt tengslum viđ Evrópulönd, einkum Portúgal, Spán og Holland, í
nćr-fellt 80 ár.
Áriđ
1639 ákvađ Tokugawaćttin ađ slíta sambandinu af ótta viđ samtök
óvina hennar og útlendinganna og Japan einangrađi sig frá
umheiminum. Samtímis
festist hiđ stjórnmálalega félagsmunstur ţjóđarinnar í sessi og
virkri stjórnsýslu var komiđ á laggirnar.
Ţessi
einangrun var ekki rofin fyrr en bandaríski ađmírállinn Matthew
Perry lét flota sínn varpa akkerum á 'Uraga'-flóa til ađ ýta undir
viđskipti milli landanna. Ţá
hófst nútímavćđing Japans, einkum á sviđum stjórnsýslu og viđskipta
(Meiji-umbótin). Jafnframt
ţróađist Japan í átt til heimsveldis og reyndi ađ ná áhrifum í
Kóreu, Kína, Mansjúríu og Sa-Asíu.
Eftir fyrsta kínversk-japanska stríđiđ 1894-95 varđ Kína ađ
eftirláta Japönum Formósu (Taiwan) og Pescador-eyjar (Penghu).
Árin 1904-05 unnu Japanar sigur á Rússum og náđu undir sig
suđurhluta Sakhalin-eyjar og verndaryfirráđum í Kóreu, sem var
innlimuđ í Japan áriđ 1910.
Í
fyrri heimsstyrjöldinni fylgdu Japanar bandamönnum ađ málum og hervćđingin
efldi ţungaiđnađinn í landinu.
Í kjölfar stríđsins jókst spenna međal ţjóđarinnar og
alvarleg viđskiptakreppa skall á.
Í
síđari heimsstyrjöldinni gerđist Japan eitt möndulveldanna og náđi
yfirráđum í allri Sa-Asíu. Japanar
voru neyddir til skilyrđislausrar uppgjafar 1945 eftir gríđarleg
hernađarátök á öllum vígstöđvum í lofti, á láđi og legi og
loftárásir međ vetnis-sprengjum á tvćr japanskar borgir (Hirosima
og Nagasaki). Ţeir urđu ađ
láta allt her-numiđ land af hendi aftur og í fyrsta skipti í sögu
landsins var ţađ hersetiđ.
Eftir
stríđiđ hófst geysileg uppsveifla, umfram allt í iđnađi.
Ekki leiđ á löngu áđur en Bandaríkjamenn slepptu taki sínu
í Japan og hćttu opinberlega öllum afskiptum međ ţví ađ afhenda
Japönum Ryukyueyjar á ný áriđ 1972.
Nú
á dögum eru áhrif Japana í heiminum fremur viđskiptalegs- en stjórnmálalegs
eđlis. Viđurkenning á
yfirráđarétti Kína á Taiwan var stórt stjórnmálalegt skref fyrir
Japana og til ađ innsigla vináttutengslin viđ stóra grannann á
meginlandinu fór forsćtisráđherrann, Yasuhiro Nakasone, í opinbera
heimsókn til Peking (1984). Ţessi
heimsókn varđ til jöfnunar viđskipta milli landanna, aukinna
menningartengsla og gagnkvćmari skilnings.
Geysikostnađarsöm tćknisýning, sem átti ađ gefa fólki innsýn
í nćstu öld, var sett upp í vísindaborginni Tsukuba
í grennd viđ
Tókíó 1985.
Í
byrjun oktober 1985 reiđ allkröftugur jarđskjálfti yfir Tókíósvćđiđ
en olli undralitlu tjóni.
Hirohito
keisari var krýndur áriđ 1926 án ţess ađ hann yrđi tekinn í guđatölu.
Sonur hans tón viđ keisaranafnbótinni í kringum 1990.
Ţjóđ hans ađhyllist ađ mestu búdda- og shintotrú, ţótt
einnig sé til lítill hópur kristinna manna.
Japan varđ fyrsta Asíuríkiđ til ađ efla velmegun ađ ţví
marki, ađ flestar fjölskyldur eiga sjónvarp, ţvottavélar o.fl. og búa
viđ nútímaţćgindi, sem gefa Vesturlöndum í engu eftir. |