Menningin
byggist verulega á landfræðilegum þáttum, sérstaklega á einangruðum
svæðum. Áður en Evrópumenn
komu til skjalanna á 16. öld var menning íbúanna á tiltölulega háu
stigi. Þeir byggðu aðallega
úr timbri og bjuggu á hitabeltissvæðum með miðlungs og mikilli úrkomu,
þannig að fáar minjar hafa fundizt um forsögu þeirra.
Allir ættbálkar bjuggu við einhvers konar félagslegt kerfi.
Algengt var að höfðingjar réðu þessum samfélögum og veldi
þeirra afmarkaðist aðallega af landslaginu.
Sumir ættbálkar, Chibcha, Quimbaya, Tairona, Sinú og Calima, höfðu
þróað málmvinnslu (gull), höggmyndalist og leirkeragerð. San Agustín-menningin, aðallega við Magdalena-ána, kemur
skýrt fram í risavöxnum sandsteinsristum, sem hafa valdið
fornleifafræðingum miklum heilabrotum.
Karabískir ættbálkar voru herskárri og átu mannakjöt við hátíðleg
tækifæri. Ættbálkar inni landi áttu ríka sagnamenningu og trúarbrögð,
sem voru undirstaða siðfræði þeirra, reglur um eignarrétt og glæpaforvarnir.
Allt
fram á miðjan sjöunda áratug 20. aldar var sú skoðun ríkjandi, að
frumbyggjarnir hefðu ekki skilið eftir sig nein stór mannvirki, líkt
og aztekar, mæjar og inkar gerðu.
Fornleifauppgröftur, sem hófst 1976 við Tairona í Santa
Marta-fjöllum, leiddi í ljós 600 hektara borg frá því um 900 og
olli byltingu í rannsóknum á forsögu Kólumbíu.
Indíánar
í Andesfjöllum, einkum Chibcha, höfðu fasta búsetu og stunduðu
landbúnað. Þeir voru nægilega
skipulagðir til að verja hendur sínar, þegar spænsku innrásarmennirnir
komu. Þegar þessi átök
voru til lykta leidd, urðu þeir fyrstir til að blandast hvíta
manninum og útkoman var mestizo. Fæð
indíánanna í landinu og stjál búseta þeirra við komu Spánverja
leiddi til skjótrar eyðingar menningar þeirra og þeir, sem eftir lifðu
tóku upp menningu herraþjóðarinnar að mestu leyti.
Útbreiddasta tunga indíánanna, chibcha, var að mestu horfin
á 18. öld.
Bogotá
hefur verið menningarmiðstöð landsins allt frá nýlendutímanum og
flestar menningarstofnanir landsins eru á höfuðborgarsvæðinu.
Aðrar menningarborgir eru Cali, Medellín, Manizales, Tunja og
Cartagena.
Listir.
Hlúð er að listastarfi í tónlistahöllum, sýningarsölum og
skólum víða í borgum landsins, annaðhvort í tengslum við háskóla
eða á einkavegum. Miðstéttarfólk
hefur áhuga á samtímalist og listamenn landsins eru frjóir í
hugsun. Enginn þjóðlistaskóli
er rekinn í landinu. Meðal
kunnra listmálara er Fernando Botero, sem hefur náð athygli innan- og
utanlands. Verk hans hafa
vakið athygli á fjölda sýninga víða um heim síðan 1990.
Rithöfundurinn
Gabriel Garcia Márquez, sem fékk Nóbelsverðlaunin árið 1982, vakti
athygli heimsins á bókmenntahefð þjóðarinnar, sem státar af
fleiri ljóðskáldum en hermönnum á forsetastóli.
Garcia Márquez er kunnastur fyrir ritverkið „Eitthundrað ára
einsemd” (Cién anos de soledad; 1967), sem lýsir ævintýralegum
raunveruleika einnar aldar í lífi ímynduðu borgarinnar Macondo, dæmigerðu,
kólumbísku samfélagi. Mörg
önnur verka hans eru byggð á atvikum í sögu landsins og menningu en
þau eiga sér dýpri rætur, sem ná til allrar Latnesku-Ameríku.
Handverki
hrakaði frá nýlendutímanum fram á fyrstu ár lýðveldisins en
eftir 1930 vaknaði áhugi fyrir því á ný.
Mesti vöxtur þess kemur fram í vefnaðarlist og framleiðslu
leirmuna, einkum í borgunum Rázuira, Espinal og Malambo.
Körfugerð, reiðtygjagerð og útsaumur (passementerie) eru líka
vinsælar listgreinar.
Ýmsar
hefðir tengdar framkomu og siðum, tónlist, þjóðsögum og matargerð
eru í heiðrum hafðar, þar sem þær eiga rætur.
Tónlistin sem tjáningarform á vafalaust dýpstar rætur.
Tónlistartjáning kynblendinganna (mestizo) í Andesfjöllum, á
sléttunum og á Atlantsláglendinu hefur mismunandi blæbrigði.
Hún nær yfir bambuco, cumbia og vallenato.
Nokkur tónlistarform hafa varðveitzt frá nýlendutímanum.
Menningarstofnanir.
Sögu og menningu frumbyggja landsins er minnst í nokkrum
afbragssöfnum. Gullsafnið
í Bogotá á bezta safn gripa úr gulli í heiminum og Nýlendulistasafnið
í borginni státar af umfangsmiklu safni helgihöggmynda og málverka
kreóla. Þjóðminjasafnið
sýnir minjar frá forsögulegum tíma til okkar daga og á mörg söfn
kólumbískra málverka og höggmynda.
Tuttugasta júlí safnið sýnir skjöl frá sjálfstæðistímanum.
Þjóðarbókhlaðan
og Bókasafn Landsbankans eru ekki síður mikilvægar
menningarstofnanir. Í hinu
síðarnefnda er geysistórt safn bóka, sýningar- og tónlistahöll og
hljómleikaleikhús. Utan
Bogotá eru fleiri stofnanir á svipuðum nótum, s.s. Zea-safnið I
Medellín og Hús Don Juan de vargas í Tunja. |