|
 Seoul er höfuðborg Suður-Kóreu. Hún er í norðvesturhluta landsins við ána Han í 60 km
frá hafnarborginni Inch’on við Gulahaf.
Seoul var höfuðborg Kóreu frá 1394 (nema 1399-1405) til 1948,
þega landinu var skipt um 38°N. Nafn
borgarinnar hefur öðlast sess í tungu landsmanna sem orð, sem táknar
höfuðborg. Á valdatímum
Yi-ættarinnar (1392-1910) og japana (1910-45) hét hún opinberlenga
Hansong og Kyongsong en almenningur kallaði hana alltaf Seoul.
Þetta nafn varð ekki opinbert nafn borgainnar fyrr en suðurkóreska
ríkið var stofnað.
Yi
Song-gye, hershöfðingi og ættfaðir Yi, stofnaði borgina 1394 sem höfuðborg
sameinaðrar þjóðar. Lega
hennar réðst af því, að auðveldt var að verja hana og áin Han
var skipgeng til Gulahafs. Einnig
réði miklu, að legan samræmdist kenningum um útreikninga ákveðinna
áhrifapunkta á jörðunni. Staðurinn,
sem Yi valdi, er miðja núverandi borgar við Hanána umkringd hæðum,
sem eru allt að 300 m háar. Varnir
borgarinnar voru styrktar með 18 km löngum múr á hæstu brúnum þessara
hæða tveimur árum eftir að hún var stofnuð.
Rústir þessara múra eru meðal þess, sem laðar ferðamenn þangað.
Ein
af þverám Han rennur um gamla borgarhlutann, þar sem hún hefur verið
birgð. Aðalgötur og
verzlunarhverfi eru neðst í lægðinni.
Vöxtur borgarinnar var að mestu innan marka gamla hlutans þar
til í upphafi 20. aldar. Við
manntal áriðð 1429 var Íbúafjöldinn u.þ.b. 100 þúsund og árið
1910, þegar Japanar innlimuðu landið, bjuggu u.þ.b. 250 þúsund
manns í borginni. Nútímavæðing Japana olli hinni fyrstu af mörgum útfærslum
borgarmarkanna á 20. öldinni. Nú
er borgin á báðum bökkum Han og teygist fjölda kílómetra út frá
gömlu borgarmiðjunni meðfram nokkrum þverám hennar.
Núverandi borgarmörk voru að mestu mörkuð árið 1963 og
heildarflatarmálið 605 km², tvöfalt stærra en 1948. Úthverfi spruttu upp eftir að Kóreustríðinu lauk og útborgirnar
Songnam, Suwon og Inch’on hafa líka stækkað talsvert.
Loftslagið
einkennist af mismunandi hitastigi.
Meðalhiti kaldasta mánaðarins, janúars, er –3°C og hins hlýasta,
ágústs, er 25°C. Meðalársúrkoman
er 1370 mm og mest rignir á sumrin.
Loftmengun í borgarlægðinni og á Yongdung-p’o-iðnaðarsvæðinu
er orðin alvarlegt vandamál af völdum aukins fjölda bifreiða og
verksmiðja. Hanáin var löngum
mjög menguð en allt frá níunda áratugnum hefur tekizt að draga úr
mengun hennar með stjórnun vatnsborðs hennar, lagningu skolplagna og
hreinsun skolps.
Götumunstrið
í borgarmiðjunni er að mestu ferningslagað.
Götur og byggingar teygjast til allra átta frá fjórum hliðum
gömlu borgarmúranna, sem standa einn þá.
Til norður liggur leið til Mia-dong og Suyu-dong, til
Ch’ongnwang-ni til austurs, til Yongsan og Yongdung-p’o til suðurs
og til Map’o og Hingie-dong til vesturs. Aðalgötur eins og Ulichi-ro og Chong-no, liggja frá austri
til vesturs en þegar dregur nær rótum hæðanna í kringum borgina,
hefur landslagið ráðið meiru um stefnu gatnanna og raskað reglulegu
munstrinu. Utan lægðarinnar
eru nokkrar götur, sem geisla út frá henni og tengjast með hringlaga
götum. Capitol-byggingin og aðrar opinberar byggingar eru við
Sejong-no en þinghúsið er á Yoidoeyju.
Bankar, stórverzlanir og önnur fyrirtæki eru aðallega við
Namdaemun-no og T’aep’yong-no.
Aðalviðskiptahverfið er við Chong-no, Myong-dong og Ulichi-ro.
Það hefur breytzt úr hverfi timburhúsa með tígulsteinaþökum
í steynsteypufrumskóg. Borgin
hefur aðallega stækkað til suðurs, sunnan Hanárinnar og þar hafa
myndast þrjú ný hverfi, Yoido-Yongdungp’o, Yongdong og Chamshil.
Húsnæðisskortur
er sígilt vandamál. Fjöldi
stórra íbúðablokka voru reistar, flestar á bökkum Han.
Þar að auki risu íbúðahverfi í útjöðrum borgarinnar.
Gömul hús með hituðum gólfum (ondol) finnast enn þá í
gamla borgarhlutanum og meðfram rústum borgarmúranna.
Íbúum
borgarinnar hefur fjölgað mjög hratt frá miðri 20. öldinni.
Bekkurinn er þéttast settur í gamla miðbænum, kringum hann
og í hverfum með stórum fjölbýlishúsum meðfram Hanánni.
Íbúarnir í úthverfunum búa ekki nærri eins þétt og hafa
gott olnbogarými. Fátt er
um íbúa af erlendum uppruna í borginni.
Helztu
atvinnuvegir borgarbúa eru framleiðsluiðnaður, verzlun og viðskipti
og þjónusta. Framleiðsla
véla til vefnaðar og efnaiðnaður eru mikilvægustu greinarnar og þar
að auki framleiðsla matvæla, drykkjarvöru, prentverk og útgáfustarfsemi.
Tvö
helztu verzlunarhverfin eru stóri markaðurinn við austurhliðið (Tongdaemun
Sijang) og markaðurinn við suðurhliðið (Namdaemun Sijang). Þessi markaðir, sem byggjast á einkareknum smáverzlunum,
þjóna ekki eingöngu Seoul, heldur öllu landinu.
Í miðbænum eru líka margar stórar og nútímalegar
verzlunarmiðstöðvar í fjölbýlishúsunum.
Seoul
er fjármálamiðstöð landsins. Aðalstöðvar helztu kauphalla og banka landsins eru þar og
þar eru haldnar margar kaupstefnur og sýningar.
Þrátt fyrir aldur sinn, er vega- og gatnakerfi borgarinnar
allgott og endurbætur hafa farið fram eftir Kóreustríðið, m.a.
hefur brúm yfir Han fjölgað á annan tuginn.
Flutingakerfið hefur samt ekki byggzt upp í takt við tímann
og fjölgun íbúa, þannig að göturnar anna ekki umferðinni.
Víðáttumikið kerfi neðanjarðarlesta hefur tekið við af
sporvögnum og dregið úr umferðinni á yfirborðinu.
Strætisvagnar og lestir flytja stöðugt fleiri farþega.
Borgin er miðstöð járnbrauta til borga í öðrum landshlutum,
s.s. Inch’on og Pusan. Fyrir
Kóreustríðið sigldu litlir bátar upp Hanána til Seoul.
Núna nær hlutlausa beltið inn í árósana og lokar fyrir möguleika
Seoul sem hafnarborg við fljótið.
Því verður að flytja flestar vörur með lestum og um þjóðvegakerfið.
Alþjóðaflugvöllurinn Kimp’o er í vesturhluta borgarinnar
og er aðalmiðstöð flugsamgangna í landinu.
Vatnsveita
og fráveitur haldast á engan hátt í hendur við hraða útþenslu
borgarinnar, þótt yfirvöld keppist við.
Heilslugæzla er tiltölulega góð og fjöldi grasalækna mikill.
Eldsvoðar eru tíðir á veturna og vorin, á kaldasta og þurrasta
tíma ársins.
Skyldunám
nær aðeins til barnaskóla (6 ár) en stór hluti nemenda, sem ljúka
því, heldur áfram námi á gagnfræðastigi.
Or fjölgun íbúanna veldur skorti á barnaskólum.
Helztu háskólar og æðri menntastofnanir landsins eru í
Seoul, þannig að borgin er aðalmennta- og menningarsetur þess.
Þar eru m.a. Listaháskólinn og Raunvísindaháskólinn auk nærri
öll menningarféllög og bókasöfn.
Tónlistarskólinn hefur það hlutverk að varðveita tónlistarhefð
landsins og mennta tónlistarmenn, sem starfa m.a. í tveimur synfóníuhljómsveitum.
Þjóðleikhúsið, óperan og fjöldi opinberra og einkarekinna
safna, þ.á.m. Þjóðminjasafnið á lóð Kyongbok-hallarinnar, prýða
borgina. Sejong-menningarmiðstöðin
sunnan hallarinnar býður tónleika, leikhúsverk og sýningaraðstöðu.
Í
borginni er fjöldi stórra og smárra skemmtigarða.
Meðal sögulegra staða eru Ch’anggyong-, Ch’angdok-,
Kyongbok- og Toksu-hallirnar og Chong-myo-helgidómurinn, sem laða til
sín mikinn fjölda innfæddra og ferðamanna.
Íþróttaaðstaðan er mjög góð, enda varð að byggja hana
upp í tengslum við Asíuleikana 1986 og Ólympíuleikana 1988.
SUÐUR-KÓREA |
