|
 Suðurskautslandið
er fimmta stærsta heimsálfan og er að mestu þakin þykkum ísskildi í
kringum Suðurpólinn. Heildarflatarmál
þessa kalda og syðsta meginlands er u.þ.b. 14,2 milljónir km².
Það er næstum kringlótt, nema að Suðurskautsskaginn
teygist í átt að Suður-Ameríku. Hafssvæðið
á milli nyrzta odda skagans og syðsta odda S.-Ameríku er u.þ.b. 970 km
breitt. Einnnig skerast tveir meginflóar inn í Suðurskautslandið
og raska hringlöguninni, Rosshaf og Weddellhaf.
Þessi inn- og útvöxtur meginlandsins gerir það nokkuð
perulagað. Austur- og
vesturhlutar álfunnar eru greinilega aðskildir með hinum 3140 km langa
fjallgarði „Transarctic Mountains”.
Austurhlutinn er háslétta þakin þykkum ísskildi en
vesturhlutinn er að mestu eyjar, sem eru tengdar með ísnum.
Þegar talað er um austur- og vesturhluta, er átt við hlutana,
sem hafa austlægar og vestlægar lengdargráður.
Íshella
Suðurskautslandsins er eitthvað nálægt 30 milljónum rúmkílómetrar
(Vatnajökull= 8200) og samsvarar u.þ.b. 90% af ísbirgðum jarðar. Meðalþykkt íssins er 2 km og hlutar Ross- og Weddelhafs
eru huldir fljótandi ís. Ísinn,
sem teygist á haf út er u.þ.b. 10% heildarmagnsins.
Árstíðaskipti eru óveruleg á Suðurskautslandinu, sem var íslaust
mestan hluta þess tíma, sem það hefur verið til.
Sökum
hins kalda loftslags og takmarkaðra íslausra svæða eru flóra og fána
meginlandsins fátæklegar og takmarkast að mestu leyti við plöntur
og dýr, sem löguð eru að aðstæðum.
Hafið umhverfis meginlandið er hins vegar iðandi af lífi.
Dregið hefur úr hval- og selveiðum og aðalauðlindirnar á
meginlandinu eru vísindamenn, sem komast að margvíslegum niðurstöðum
um umhverfismál í heiminum. Þessar
rannsóknir hófust í kjölfar Alþjóðlega jarðeðlisárinu 1957-58.
Í fyrstu eyddu viðkomandi þjóðlönd kröftum sínum í
deilur um yfirráðarétt á Suðurheimskautinu en þær öldur lægði
eftir að komizt var að samkomulagi og 12 þjóðir undirrituðu Suðurskautssamninginn
1959. Hann kveður m.a. á
um friðsamlega vísindalega nýtingu álfunnar.
Þrátt
fyrir það, hve afskekkt og illaðgengileg þessi álfa er, hefur hún
öll verið kortlögð og rannsökuð mismikið.
Stór, ísilögð svæði hafa verið könnuð með íssjám, þannig
að landslagið undir ísnum hefur verið kortlagt.
Stormasöm og ísilögð hafssvæðin umhverfis álfuna gerðu
veikbyggðum tréskipum næstum ókleift og hættulegt að nálgast of
mikið til rannsókna. Ríkjandi vestanvindurinn blæs óhindraður réttsælis
kringum álfuna og veldur öflugum hafstraumum í sömu átt.
Fyrstu ferðirnar, sem voru farnar til þessara hafsvæða árið
1820 í leit að loðsel, leiddu til uppgötvunar álfunnar.
Núna eru ferðir á þessar slóðir miklu auðveldari og hættuminni
með öflugri og sterkari skipum og flugvélum.
Margir ferðamenn hafa heimsótt Suðurheimskautið og líkur
benda til, að ferðaþjónustan muni verða mun arðvænlegri en nýting
jarðefna og sjávarfangs.
.
|
