Venesśela
er margbreytt aš nįttśrufari, fólki og menningu.
Žar skiptast į gnęfandi fjöll, regnskógar, stórir įrósar
og žurrkasvęši meš ströndum fram, sem gera flóru, fįnu fjölbreytta
og krefjast śtsjónarsemi ķbśanna til nżtingar.
Fólkiš bżr ķ stórum borgum og bęjum, žéttbżlum dölum,
ķ staurahśsum mešfram įnum og į hinum opnu og strjįlbżlu sléttum.
Forn-, nżlendu- og nśtķmamenningin žrķfast saman ķ mörgum
samfélögum. Borgir og bęir eru tengd ķ samręmi viš afkomu fólksins
į hverjum staš og samspil ķ atvinnuhįttum.
Landslagiš
hefur mikil įhrif į loftslagiš į hverjum staš og vķša er
breytileikinn mikill af žeim sökum. Ķ grófum drįttum mį skipta landinu ķ žrennt ķ žessum
skilningi: Cordillerafjöllin
(5000m), slétturnar į lįglendinu (450m) og skógi vaxiš hįlendiš
(2500m). Nįnar skipting nęši
yfir Maracaibo-lįglendiš, eyjarnar og strandlengjuna (meš Orinoco-ósunum),
strandfjalllendiš, dali og hęšir Noršvestur-Venesśela (Segovia-hįlendiš)
og Guiana-hįlendiš.
Tveir
fjallgaršar Andesfjalla meš hęsta tindi landsins teygjast til noršurs
inn ķ Venesśela. Milli žeirra
er Maracaibo-lįglendiš. Vesturfjallgaršurinn,
Sierra de Perijį, teygist mešfram landamęrunum aš Kólumbķu.
Hann er framhald kólumbķsku Andesfjallanna, Cordillera
Oriental. Eystri fjallgaršurinn,
Cordillera de Mérida, teygist frį Tachira-lęgšinni, sem skilur hann
frį Cordillera Oriental, aš Barquisimeto-lęgšinni.
Landfręšilega mį telja Segovia-hįlendiš, noršvestan
Barquisimeto-lęgšarinnar, og strandfjallgaršana hluta Andesfjalla,
žótt žeir séu ekki taldir meš ķ žessari umfjöllun.
Hęsti tindur Andesfjalla ķ Venesśela er Pice Bolķvar (4978m)
ķ Mérida-fjöllum. Verulegur hluti fjalllendisins nżtur temprašs (gemplado)
loftslags og hinn kaldi hluti žess (frio) er mun minni en ķ öšrum
Andeslöndum.
Hinir
hįu fjallgaršar Andesfjallanna gręfa yfir lįglendissvęšum
Maracaibo-vatnsins, sem nęr aš mestu yfir žau og er ķ rauninni
ekkert annaš er grunnur fjöršur.
Žetta helzta olķuframleišslusvęši landsins er žakiš žéttum
regnskógi ķ sušri en nęr Karķbahafinu svęšiš vaxiš žyrnirunnum,
sem žrķfast vel į žurrkasvęšum.
Eyjar
og strandlįglendi eru ķ noršri og noršaustri.
Žar eru karabķsku hléeyjarnar Margarita, Tortuga o.fl. og
nokkrir skagar, s.s. Paraguanį ķ vestri og Arya og Paria ķ austri.
Hinn sķšastnefndi er eins og fingur, sem bendir į Trinidad.
Strandslétturnar teygjast frį kólumbķsku landamęrunum og
Venesśelaflóa ķ austurįtt aš rótum strandfjallanna.
Unare-lęgšin, stęrsta lįglendiš inni ķ landinu, breišir śr
sér austan fjallgaršsins. Handan
hennar til austurs opnast Orinoco-óshólmasvęšiš viš Atlantshafiš
um nokkrar kvķslar (canos). Fyrrum
lįgu ašalsamgönguleiširnar inn ķ landiš um fjölda kvķsla žessa
fenjasvęšis.
Fjalllendiš
į ströndinni er tveir samhliša fjallgaršar.
Žar er mesta žéttbżli landsins, žótt žeir nįi einungis
yfir 3% af flatarmįli landsins. Žar
eru ašalborgirnar, Caracas, Valencia og Maracay og fólkiš bżr alls
stašar nema ķ bröttustu hlķšunum. Hęsti tindur strandfjallanna er Naiquatį (2748m).
Dalir
og hęšahryggir til noršvesturs mynda tengingu milli strandfjallanna
og Andesfjalla. Žeir eru
ķ 485-1667 m hęš yfir sjó. Eina
eyšimörk landsins, sandöldur Coro-borgar, er į žessu svęši.
Milli
Mérida-fjallgaršsins og Orinoco-įrinnar er Llanos, nokkurn veginn slétt
steppusvęši meš grunnum, hlykkjóttum og samofnum įrfarvegurm og įvölum,
lįgum hęšum į milli žeirra. Į žessu strjįlbżla svęši er ašallega stundašur
nautgripabśskapur. Žarna
flęša įrnar yfir bakka sķna į sumrin og žurrkar rķkja į veturna.
Žessar steppur teygjast u.ž.b. 1320 km frį rótum Andesfjalla
aš Orinoco-įnni og eru 160 km breišar ķ austri og allt aš 500 km ķ
vestri.
Guiana-
eša Guayana-hįlendiš nęr yfir tęplega helming landsins, frį
Orinoco-įnni sušur aš landamęrum Kólumbķu, Brasilķu og Guyana,
alla leiš inn į Amasónsvęšiš.
Žaš einkennist aš mestu af kringlóttum hęšum og mjóum dölum
ķ gömlu, kristöllušu bergi. Žessi
hluti landsins er mjög strjįlbżll og er minnst kannaša svęši Venesśela. Mešfram landamęrum Brasilķu eru margar sléttur og grżtt
og hlķšabratt flatlendi (tepuis) meš žéttu sandsteinsyfirborši,
sem er leifar hins upprunalega landmassa meginlandsins.
Žetta svęši er žakiš steppum og hįlffelliskógum og žar
skiptast į mikil regn- og žurrkatķmabil, lķkt og į lįglendissteppunum
ķ Llanos. Ķ sušausturhluta
Guiana-hįlendisins, La Gran Sabana, eru Engilsfossar, hęstu fossar
heims (973m). Einhverjir tugir žśsunda indķįna bśa ķ regnskógum Amasónsvęšisins
viš landamęri Brasilķu og Kólumbķu.
Önnur byggš svęši eru ķ grennd viš trśbošsstöšvar viš
įrnar. Žarna eru miklir,
ónżttir möguleikar ķ framtķšinni, s.s. jįrngrżti, gull og
demantar ķ jöršu, beizlun vatnsorku og haršvišartré.
Landamęri rķkjanna žriggja hafa löngum veriš bitbein vegna
óvissrar legu žeirra, landnįms brasilķskra og kólumbķskra žegna,
ólöglegra innflytjenda, nautgripabeitar og smygls.
Vatnasviš
landsins eru ašallega tvö. Hiš
stęrra tęmist ķ Atlantshafiš um Orinoco-įna og vatnakerfi hennar og
hitt ķ Karķbahaf. Orinoco-įin
og ašalžverį hennar, Caronķ, flytja vatn af rśmlega 900.000 km² svęši,
sem tekur viš u.ž.b. 80% af yfirboršsvatni landsins.
Orinoco-įin kemur upp ķ sunnanveršu Guiana-hįlendinu og
stemmir fyrst til noršvesturs, sķšan til noršurs og loks til austurs
aš 440 km breišum óshólmunum viš Atlantshafiš.
Um mišbik įrinnar, žar sem hśn rennur til austurs um Llanos,
streyma til hennar žverįr žessa svęšis (Apure og Meta) og ašrar frį
Guiana-hįlendinu ķ sušri (Caronķ).
Vegna žess hve flatlend vatnaskilin viš upptök Orinoco-įrinnar
eru, rennur hluti vatnsins sušur til Casiquiare-įrinnar, sem sķšan
rennur til Negro, žvérįr Amasón.
Lęgširnar
milli fjallanna inni ķ landi og dalir Andesfjalla og strandfjallanna
leysa vatn ašallega til annarra žverįa Orinoco-įrinnar.
Caracas-dalurinn er undantekning, žvķ aš Tuy-įin rennur til
Karķbahafs. Valencia-vatniš er landlukt og eina afrennslislausa stöšuvatn
landsins. Žaš er stöšugt
aš minnka vegna uppgufunar og botnsets.
Maracaibo-vatniš
er u.ž.b. 160 km langt frį noršri til sušurs og 120 km breitt žar
sem žaš er breišast. Stuttar og straumharšar įr renna til žessa grunna stöšuvatns,
nišur brattar fjallahlķšarnar umhverfis og flytja meš sér mikiš af
seti. Mjótt afrennsli
tengir žaš viš Karķbahaf, žannig aš noršurhluti žess er ķsaltur.
Jaršvegur.
Algengasti jaršvegurinn er raušleitt laterķt.
Hitinn ķ frumskógunum og mikill raki gera hann snaušan af
uppleysanlegum efnum og skilja eftir lķtt uppleysanleg efni eins og jįrn
og įloxķš. Žessir mįlmar
eru ķ sameiningu nefndir laterķt.
Svona jaršvegur er einkennandi fyrir Llanos og Guiana-hįlendiš,
nema žar sem įrset er nęgilegt. Frjósamasta landiš er įrframburšurinn og svęši meš
tiltölulega nżlegum öskulögum eftir eldgos.
Slķk framburšarsvęši finnast į Maracaibo-lįglendinu, sums
stašar mešfram Llanos og ķ breišum dalbotnum noršurfjallanna.
Orinoco-óshólmarinir og nęrliggjandi sléttur eru einnig žaktar
įrseti en žar er of votlent til ręktunar.
Eldfjallaaska er ķ hlķšum margra noršurfjallanna.
Öskujaršvegurinn er mjög laus ķ sér og viškvęmur fyrir
rofi, žegar skógar eru felldir eša bęndur breyta verklagi sķnu.
Loftslag.
Venesśela er ķ hitabeltinu og hitastig er tiltölulega stöšugt
og jafnt allt įriš. Landslagiš veldur mismunandi mikilli śrkomu og gróšurfari.
Rśmlega 90% landsins nżtur 24°C įrsmešalhita og einu
undantekningarnar eru af völdum mismunandi hęšar yfir sjó.
Mešalįrshitinn ķ höfušborginni, Caracas, sem er ķ dal hįtt
yfir sjó, er 22°C en ķ hafnarborg hennar, La Guaira, er hann 27°C.
Mérida er ķ tęplega 1500 m hęš yfir sjó.
Žar er mešalhitinn 19°C.
Maracaibo er viš sjįvarmįl meš 28°C.
Mismunur hita dags og nętur er meiri en milli mįnaša og įrstķša.
Śrkomu-
og žurrkatķmabilin skipta loftslagsįrinu ķ įrstķšir.
Regntķminn er frį maķ til október og skvettur koma allt fram
ķ nóvember. Žurrkatķminn
er frį desember til marzloka. Śrkoman er aš hluta verulega svęšisbundin.
Žrįtt fyrir aš landiš sé ķ noršausturbelti stašvindanna,
fęr einungis noršausturströndin nęga śrkomu į sumrin. Noršvesturhlutinn fęr žurra loftiš og vķša rignir minna
en 500 mm į įri. La
Guaira fęr aš mešaltali 275 mm.
Regnskuggasvęšin fį lķka litla vętu.
Llanos og sušurhlutin landsins fį venjulega nęga śrkomu fyrir
steppugróšurinn, regnskógana (selva), ręktuš svęši og beitilönd. |